1-mavzu: Pedagogika nazariyasi fanining mazmuni, maqsad, vazifalari va nazariy asoslari Reja

Didaktikaning maqsad va vazifalari
Reja

1. 
   Didaktikaning maqsad va vazifalari.
   
2. 
   Didaktikaning asosiy kategoriyalari.
   
3. 
   Zamonaviy ta’lim paradigmalari.
   
4. 
   O’qitish jarayoni mohiyati va uning vazifalari.
   
5. 
   O’qitish jarayoni bosqichlari.
   
6. 
   O’quvchilarning bilish faoliyati va uning tuzilishi.
   

Ta’lim qonuniyatlari va tamoyillari.
Didaktika (ta’lim nazariyasi: yunoncha “didaktikos” о‘rgatuvchi, “didasko” esa о‘rganuvchi) ta’limning nazariy jihatlari (ta’lim jarayonining mohiyati, tamoyillari, qonuniyatlari, о‘qituvchi va о‘quvchi faoliyati mazmuni, ta’lim maqsadi, shakl, metod, vositalari, natijasi, ta’lim jarayonini takomillashtirish yо‘llari va hokazo muammolar)ni о‘rganuvchi fan. Didaktika (ta’lim nazariyasi)ning predmeti о‘qitish (о‘qituvchi faoliyati)va bilim olish (о‘quvchining о‘rganish faoliyati)ning о‘zaro bog‘liqligi va aloqadorligi jihatlarini о‘rganishdan iborat
O‘quvchi faoliyatining vazifasi:
1. Bilim olish;
2. O‘quv harakatlari: (yozish, rasm chizish, tajribalar o‘tkazish); perseptiv harakatlar (tinglash, fikrlash, kuzatish, sezish) hamda nutqdan foydalanish kabilar;
3. Eslab qolish;
4. Idrok etish;
5. O‘z-o‘zini nazorat etish;
6. Kuzatish;
7. Natijani baholash, tahlil etish.
Ta’lim jarayonlari va ularni amalga oshirish shartlarini ta’riflash va tushuntirish Ta’lim jarayonini yanada mukammal tashkil etish, ta’lim tizimlari va texnologiyalarini ishlab chiqish Ta’lim jarayoni uchun xos bо‘lgan umumiy qonuniyatlarni aniqlash, omillarini tahlil qilish va ta’riflash Didaktikaning asosiy vazifalari

Ta’limning keng tarqalgan beshta paradigmasi mavjud: an’anaviy (bilimga yo‘naltirilgan paradigma); fenomenologik (insonparvarlik paradigmasi); ratsionalistik (bixevioristik, xulq- atvorga doir); texnokratik; ezoterik.
Didaktikaning asosiy kategoriyalari quyidagilardan iborat:

• 
  Bilim shaxsning ongida tushunchalar, sxemalar, ma’lum obrazlar kо‘rinishida aks etuvchi borliq haqidagi tizimlashtirilgan ilmiy ma’lumotlar majmui
  
• 
  Kо‘nikma olingan bilimlarga asoslanib qо‘yilgan vazifalar va shartlarga binoan bajariladigan harakatlar yig‘indisi
  
• 
  Malaka ongli xatti-harakatning avtomatlashtirilgan tarkibiy qismi
  

Didaktikaning asosiy kategoriyalari quyidagilardan iborat

1. 
   Ta’lim о‘quvchilarga nazariy bilimlarni berish asosida ularda amaliy kо‘nikma va malakalarni shakllantirish, ularning bilish qobiliyatlarini о‘stirish va dunyoqarashlarini tarbiyalashga yо‘naltirilgan jarayon.
   
2. 
   Ta’lim jarayoni о‘qituvchi va о‘quvchilar о‘rtasida tashkil etiluvchi hamda ilmiy bilimlarni о‘zlashtirishga yо‘naltirilgan pedagogik jarayon Bilim olish idrok etish, о‘rganish, mashq qilish va muayyan tajriba asosida xulq-atvor hamda faoliyat kо‘nikma, malakalarning mustahkamlanib, mavjud bilimlarning takomillashib, boyib borish jarayoni
   
3. 
   Dars bevosita о‘qituvchi rahbarligida muayyan о‘quvchilar guruhi bilan olib boriladigan ta’lim jarayonining asosiy shakli
   
4. 
   О‘quv fani ta’lim muassasalarida о‘qitilishi yо‘lga qо‘yilgan hamda о‘zida muayyan fan sohasi bо‘yicha umumiy yoki mutaxassislik bilim asoslarini jamlagan manba
   
5. 
   Ta’lim mazmuni davlat ta’lim standartlari asosida belgilab berilgan hamda ma’lum sharoitda muayyan fanlar bо‘yicha о‘zlashtirilishi nazarda tutilgan ilmiy bilimlar, shuningdek, shaxsning aqliy va jismoniy qobiliyatini har tomonlama rivojlantirish, dunyoqarashi, odobi, xulqi, ijtimoiy hayot va mehnatga tayyorlik darajasini shakllantirish jarayonining mohiyati.
   
6. 
   Ta’lim tizimi yosh avlodga ta’lim-tarbiya berish yо‘lida davlat tamoyillari asosida faoliyat yuritayotgan barcha turdagi о‘quv-tarbiya muassasalari majmui
   
7. 
   Ta’lim maqsadi (о‘qish, bilim olish maqsadi) ta’limning aniq yо‘nalishini belgilab beruvchi yetakchi g‘oya
   
8. 
   Ta’limni boshqarish ta’lim muassasalarining faoliyatini yо‘lga qо‘yish, boshqarish, nazorat qilish hamda istiqbollarini belgilash
   

Ta’limning funksiyalari Ta’lim jarayonining ta’lim berish funksiyasi о‘quvchilarda bilim, kо‘nikma va malakalarni shakllantirishdan iborat Ta’limning rivojlantiruvchi funksiyasi ta’lim jarayonida bilimlarni о‘zlashtirish jarayonida о‘quvchining rivojlanishi sodir bо‘lishini ifodalaydi Ta’limning tarbiyalash funksiyasi turli ijtimoiy tuzum hamda sharoitda ham yaqqol namoyon bо‘lib, ta’lim mazmuni, shakli va metodlarining mohiyati bilan belgilanadi va о‘qituvchi hamda о‘quvchilar о‘rtasidagi munosabatlarni tashkil etish jarayonida yetakchi о‘rin tutadi. Bosqichlar Rejalashtirish Tashkil etish Boshqarish (rag‘batlantirish) Nazorat Natijalarni baholash va tahlil qilish Ta’lim jarayonini boshqarish bosqichlari
Zamonaviy fanga aniq qonuniyatlarni ko‘plab soni ma’lumdir. Ular qatoriga quyidagilar kiradi:

Didaktik qonuniyatlar.
Gnoseologik qonuniyatlar.
Psixologik qonuniyatlar.
Kibernetik qonuniyatlar.
Sotsiologik qonuniyatlar.
Tashkiliy qonuniyatlar.

Ta’lim tamoyillari о‘qitish asosida yotadigan, ta’lim va uni tashkil etish jarayonini tashkil etish mazmuni, shakl, metod va vositalarini tanlanishini belgilaydigan boshlang‘ich asoslardir. Ta’limning mazmunli tamoyillari. Ular ta’lim mazmunini tanlash bilan bog‘liq bo‘lgan qonuniyatlarni aks ettiradi va quyidagi g‘oyalarni ifodalaydi: - fuqarolik; - ilmiyligi; - tarbiyalovchi ta’lim; - fundamentalligi va amaliy yo‘nalganligi (ta’limning hayot bilan, nazariyaning amaliyot bilan bog‘liqligi); - tabiat bilan uyg‘unligi; - madaniyat bilan uyg‘unligi; - insonparvarligi.
Kасбий ўз-ўзини англаш

Психолог ўзининг инсон хулқ атвори ва психик фаолияти, психик тараққиётнинг ёш қонуниятлари хақидаги касбий билимларига, уларнинг ўқувчилар ва катталар, тенгдошлари билан ўзаро муносабат хусусиятларига, ўқув – тарбия жараёнини ташкил этишга боғлиқлигига таяниб, болага индивидуал ёндашув имкониятларини таъминлайди, унинг қобилиятларини аниқлайди, нормадан четлашишларнинг бўлиши мумкин бўлган сабабларини психологик-педагогик коррекция қилиш йўлларини аниқлайди.

Ҳозирги замон илм-фанининг кадри ва ахамияти унинг нечогли амалиётга кириб бориб, тадбикий салохияти ортиб бориши билан бахоланади. Психологиянинг охирги йиллардаги тараккиёти хам айнан ана шу мезон талабларига жавоб бериши билан характерланади.
Амалий хамда тадбикий психология сохаларининг узига хос жихатлари аввало шундан иборатки, улар жамиятнинг бевосита бугунги кундаги талаблари ва буюртмаларига кура иш юритади. Жамиятимизда эса психологик билимларни бевосита амалиётга тадбик этишга эхтиёж катта. Биргина Узбекистонда кадрлар тайёрлашнинг миллий дастурини оладиган булсак, унинг бажарилиши ва муваффакиятли амалга оширилиши учун психологиянинг аралашуви зарур. Жойларда ташкил этилган Ташхис марказларида фаолият курсатаётган мутахассислар укувчилардаги ривожланиш тенденциялари, аклий усиш омиллари ва иктидорига караб таълим-тарбияни ташкил этишлари учун катор диагностик тадбирларни утказишлари зарурки, бу тадбирлар охир-окибат реал самара бериши лозим. Таъкидлаш зарурки, тадбикий психологиядаги «самара»ни улчаш мезонлари билан назарий психологиядаги самара тушунчалари бироз фарк килади. Яъни, бу ерда бевосита буюртманинг бажарилиши сифатига буюртмачининг узи бахо беради. Шунинг учун хам амалий психологиянинг алохида тармоги булмиш социал психология билимларга амалдаги эхтиёжни уч асосий сабаб билан тушунтириши мумкин: а) кичик корхона ёки йирик фирмалардан тортиб, токи хукумат даражасидаги идоралар хам уз фаолияти самарадорлигини ошириш учун тобора инсонлар фаолияти ва улардаги резервлардан омилкорона фойдаланишнинг психологик манбаларини кидириш лозимлигини тушуниб етмокдалар; б) профессионал психологларнинг узи хам уз ишларидан келадиган обру-эътиборнинг амалий сохаларида ишлай олиш кобилиятларига боглик эканлигини тушуниб етмокдалар; в) амалиётда ишлаётган бошка соха вакиллари хам агар психологик тайёргарликдан утган булсалар, ишни ташкил килишга укувлари яхширок ва ишлари унумлирок булишини тушуниб етмокдалар. Шунинг учун хам куплаб янги турдаги марказ ва фирмалар, кушма корхоналарда амалиётчи психологлар ишламокдалар.
Психологик хизмат ходимлари барча муаммоларни хал қилишда болани ҳар томонлама ва гармоник ривожланиш вазифаларига ва унинг ишларига таянадилар. Амалиётчи психолог ўз фаолиятини педагогик жамоа ва ота-оналар билан яқин алоқада амалга оширадилар. Психологик хизмат ўз фаолиятида тиббий, дефектологик ва бошқа хизмат турлари билан, бола тарбиясида ёрдам кўрсатувчи жамоачилик ходимлари билан яқин алоқада иш олиб боради. Барча мутахассислар билан муносабат тенглик асосида ва фикрларнинг бир-бирини ўзаро тўлдириши асосида қурилади.
Таълим тизимидаги психологик хизматнинг шахснинг ҳар томонлама гармоник камолоти, тўлақонли психологик тараққиётни таъминловчи қулай шарт-шароитлар яратишдан иборатдир.
Психологик хизматда тадқиқот ва таъсир ўтказиш объекти мактабгача ёшдаги болалар, ота-оналар бўлиб ҳисобланади, уларни алоҳида ёки гуруҳий шаклда тадқиқ қилиш мумкин.
Психологик хизматнинг мазмуни:
а) психопрофилактика,
б) психологик маориф ва маърифат, в) психодиагностика, г) психик ривожланитириш ва психокоррекция, д) психологик консультация.
Психологик хизмат ҳақида Низом 1996 йил Халқ таълими вазири Ж.Г. Йўлдошев томонидан тасдиқланган. 2001 йилда бу Низомга ўзгартириш киритилди.
Психологик хизмат методлари турли туман бўлиши мумкин:
а) халқ таълими таълими ходимлари, ўқувчилар билан маърузалар туркуми ва треннинг машғулотлари ўтказиш ва аҳолининг психологик маданиятини ўстириш мақсадида, б) илмий оммабоп адабиётларни яратиш ва уларни тарқатиш, в) оммавий ахборот воситаларида чиқишлар уюштириш,
г) психодиагностик тадқиқотлар ўтказиш, методикалар ишлаб чиқиш тест савол варақаси, тажриба, кузатиш, суҳбат ва бошқалар д) психологик маслаҳат бериш, е) пcихологик консилиумлар ўтказиш, ж) таълим ва тарбия берувчи дастурлардан фойдаланиб психодрама, психокоррекцион тренингларни амалга ошириш, з) психологик тадқиқот объектининг психологик хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда ўқув дастури, ўқув тарбия режаларини тахлил қилиш ва ҳакозолар.