1-mavzu. “O‘zbekistonning eng yangi tarixi” o‘quv fanining predmeti

2. O‘zbekiston tarixini davrlashtirish masalasi.
Ilmiy tadqiqotlarda O‘rta Osiyo tarixi va madaniyati bo‘yicha turli tipdagi
davrlashtirishlar qo‘llaniladi. Ijtimoiy-iqtisodiy davrlashtirish ijtimoiy tuzum
xarakteridan kelib chiqadi. Bular: ibtidoiy-jamoa, quldorlik, feodal, kapitalistik,
sostialistik, demokratik. Ularning O‘rta Osiyo tarixida qo‘llanilishi maqsadga
muvofiq emas. O‘rta Osiyo tarixiga to‘g‘ri keladigan yangi davrlashtirishni ishlab
chiqish tarixchilar oldiga qo‘yilgan vazifadir.
Arxeologik davrlashtirish asosiy mehnat qurollari nimadan yasalganligiga
asoslanadi. Bular: paleolit, mezolit, neolit, eneolit, bronza, temir. Ular, o‘z
navbatida, bosqichlarga bo‘linadi. Masalan, paleolit davri quyi paleolit, o‘rta
paleolit, yuqori paleolitga bo‘linadi.
Yuqoridagilardan tashqari davlat va sulola nomidan kelib chiqadigan davlatsulolaviy
davrlashtirish ham mavjud. Masalan: ahomoniylar, salavkiylar, yunonbaqtriya,
kushon va boshqalar.
Tarixiy xronologik nisbiy davrlashtirish umumiy tushunchalarga asoslanib,
katta xronologik davrlarni o‘z ichiga oladi: eng qadimgi, arxaik, antik, ilk o‘rta
asrlar, o‘rta asrlar, so‘nggi o‘rta asrlar, yangi, eng yangi davrlar. Tarixiy madaniy
davrlashtirish hukmron (asosiy) madaniyat belgisiga qarab aniqlanadi. Masalan:
ellinistik davr. Etnik davrlashtirish asosida qabilaviy mansublikka asoslangan
davrlashtirish yotadi. Masalan: sak, eron, eftalit, turk, arab, o‘zbek davrlari.
Diniy davrlashtirish asosida u yoki bu davrda hukmron bo‘lgan din, e’tiqod
yotadi. Masalan: otashparastlik, buddaviylik, musulmon davrlari. O‘rta Osiyo
tarixini musulmon dinigacha va musulmon davrlariga bo‘lish fanda keng tarqalgan.
Bu o‘ziga xos qadimgi va ilk o‘rta asrlar davrini o‘rta asrlar davridan ajratib
turuvchi belgi sifatida ham qabul qilingan.
O‘zbekiston Respublikasining mustaqillik yillarida bosib o‘tgan yo‘lining
mazmun-mohiyatini ob’ektiv baholash hamda o‘z o‘rni va xususiyatlarini inobatga
olgan holda, bizningcha, O‘zbekistonning eng yangi tarix davrini quyidagi bir
qator bosqichlarga bo‘lib ilmiy o‘rganish maqsadga muvofiq bo‘lar edi.