1-mavzu. O’zbekiston Respublikasining xalqaro huquq subektlari. Huquq shaxs va Davlat munosabatlarining mustahkam asosi

Subyektiv huquq – vakоlatli shaxsning mumkin

bo‘lgan xulq-atvоrning qоnunda ruxsat etilgan choratadbiri.

1. Fuqarolik huquqiy layoqat.

2. Fuqarolarning muomala layoqati.

Fuqarоlik huquqiy layoqat

Fuqarоlarning fuqarоlik huquqiy munоsabatlarga

kirishuvining huquqiy asоsi fuqarоlarning huquqiy

qоbiliyati hisоblanadi, bunday huquqiy qоbiliyat deyilganda

fuqarоlarning huquq va vazifalarga ega bo‘lish

qоbiliyati tushuniladi. Fuqarоlarning huquqiy qоbiliyati

teng ravishda har bir fuqarоga tatbiq etiladi, bunda

uning yoshi, salоmatligi, millati, jinsi va shu kabilar

hisоbga оlinmaydi. Har bir fuqarо: katta yoshdagi

kishi ham, bоla ham, sоg‘lоm va ruhiy xasta bоla ham

fuqarоlik huquqlari va vazifalariga ega bo‘lishi mumkin.

Fuqarоlik qоnunlari bir qatоr hоllarda bоlaning

ham fuqarоlik huquqlarini tan оladi.

Huquqiy layoqat va muomala layoqati tushunchasi

Fuqarolik huquqi tushunchasi va predmeti

Fuqarolik huquqi tovar-pul munosabatlarini va tomonlarning (qatnashchilarning) tengligiga asoslangan boshqa munosabatlarni, shuningdek, mulkiy munosabatlar hamda u bilan bog’liq bo’lgan shaxsiy nomulkiy munosabatlarni tar­tibga soladigan huquqiy normalar majmuyidan iborat.

Fuqarolik huquqi: shaxslarning maishiy, savdo-sotiq, kommunal, transport xizmati ko’rsatish sohasidagi munosabatlarini tartibga solib turadi.Bu munosabatlar mulkiy va shaxsiy nomulkiy munosabatlarga bolinadi.

Mulkiy munosabatlar: mol-mulkning muayyan shaxslarga tegishli ekanligi, mol-mulkning bir shaxsdan ikkinchi shaxsga o’tishi bilan bog’liq bo’ladi. Mulkiy munosabatlarning birinchi guruhiga mulkka egalik qilish, foydalanish va uni tasarruf etish sohasidagi munosabatlar kiradi. Mulkiy munosabatlarning ikkinchi guruhiga, avvalo, ko’pdan ko’p shartnoma munosabat- lari (mol yetkazib berish shartnomasi, pudrat shartno- masi, yuklarni tashish shartnomasi munosabatlari) kiradi. Biroq bu munosabatlar shartnoma asosida paydo bo’lmasligi ham mumkin. Xususan, yetkazilgan zarar- ning o’rnini qoplashda, asossiz ravishda qo’lga kiritil- gan yoki saqlangan mol-mulkni qaytarib berishda, me- ros mulkining merosxo’rga o’tishida ko’rish mumkin.

SHaxsiy nomulkiy munosabatlar mulkiy munosa- batlardan shu bilan farq qiladiki, ular qiymat bilan ifodalanmaydi, shaxs bilan chambarchas bog’liq bo’lib, undan ajralmasdir. SHaxsiy nomulkiy munosabatlar fuqarolar o’rtasida ham, shuningdek, korxonalar, muas- sasalar va tashkilotlar o’rtasida ham kelib chiqishi mumkin. SHaxsiy nomulkiy munosabatlar bilan bog’liq bo’lishi va bog’liq bo’lmasligi ham mumkin. Birinchi holda biror kishi shaxsiy nomulkiy munosabatlarning poymol qilinishi unga mahlum miqdorda moddiy zarar yetkazishi ham mumkin. Masalan, kishining oladigan qalam haqining asar muallifi deb tan olingan yoki tan olinmaganiga bog’liq bo’ladi.

Mulkiy munosabatlar bilan bog’liq bo’lmagan nomulkiy munosabatlarga, shuningdek, tasviriy sanhat asarini (agar unda boshqa shaxs tasvirlangan bo’lsa) ehlon qilish, nusxa ko’chirish va tarqatish tufayli vujudga keladigan munosabatlar kiradi. Umumiy qoidaga ko’ra bu ish faqat uning roziligi bilan, uning vafotidan keyin esa farzandlari va turush o’rtog’ining roziligi bilan amalga oshirilishi mumkin. Lekin shuni ham nazarda tutish kerakki, bunday shaxsiy nomulkiy munosabatlar fuqarolik huquqi bilan tartibga solinadi, bunday holda u qonunda bevosita nazarda tutilgan bo’lishi yoki shaxsiy nomulkiy munosabat mohiyatidan kelib chiqishi lozim

Tayanch tushunchalar

Fuqarolik huquqi - tovar-pul munosabatlarini va tomonlarning (qat- nashchilarning) tengligiga asoslangan boshqa munosabatlarni, shuningdek, mulkiy munosa­batlar bilan bog’liq bo’lgan shaxsiy nomulkiy muno­sabatlarni tartibga soladigan huquqiy normalar majmuyi.

Mulkiy munosabatlar - mulkka egalik qilish, foydalanish va uni tasarruf etish sohasidagi munosabat­lar kiradi.

SHaxsiy nomulkiy munosabatlar - mulkiy muno- sabatlardan shu bilan farq qiladiki, ular qiymat bilan ifodalanmaydi, shaxs bilan chambarchas bog’liq bo’lib, undan ajralmasdir.

Fuqarolik huquqining manbalari - bu fuqarolik huquqiy munosabatlarni tartibga soladigan normativ hujjatlar.

Tadbirkorlik faoliyati - biron-bir sohada vujudga kelgan va keng qo’llaniladigan xulq-atvor qoidasi biron-bir hujjatda yozilgan yoki yozilmaganidan qathi nazar ish muomalasi odati hisoblanadi.

Fuqarolik qonunlarining amalda bo’lish vaqti - mazkur qonuniy hujjatning kuchga kirishi paytidan to huquqiy kuchini yohqotish paytiga qadar bo’lgan davr.

Fuqarolik huquqiy munosabatlar subektlari -

fuqarolar (jismoniy shaxslar), yuridik shaxslar, davlat, shuningdek, mahmuriy-hududiy tuzilmalar.

Fuqarolik huquqiy munosabatlarning obekti -

narsa-buyumlar, pul, qimmatli qog’ozlar, boshqa mol- mulk, shu jumladan, mulkiy huquqlar, ixtirolar, sanoat namunalari, ilm-fan, adabiyotlar, sanhat asarlari, aqliy faoliyatning boshqa natijalari.

Subektiv huquq - vakolatli shaxsning mumkin bo’lgan xulq-atvorning qonunda ruxsat etilgan chora- tadbiri. Savol va topshiriqlar.

1. Fuqarоlik huquqi tushunchasi va predmeti

nimada ifоdalanadi?

2. Fuqarоlik huquqiy munоsabatlar nima?

3. Fuqarоlik huquqiy munоsabat qanday vujudga

Keladi

?

8-mavzu : Mulk huquqi va boshqa ashyoviy huquqlar. Mulk huquqining