1-mavzu. О‘simlikdagi suv muvozanati reja

 
Suvning katta miqdorda sarflanishi va karbonad angidridning suvga nisbatan kam о‘zlashtirilishi 
quyidagi 3 ta omilga bog‘liq:
 
1.
 
Harakatlanayotgan suvning gradiyent konsentratsiyasi yо‘qotilishi karbonad angidrid yutilishi 
gradiyent konsentratsiyasidan taxminan 50 marotaba kо‘pdir. Darajalardagi bundayo katta tafovut 
karbonad angidridning havodagi konsentratsiyasining kamligi (taxminan 0.03%) va barg tarkibidagi 
suv bug‘lari konsentratsiyasining kattaltgi tufayli yuzaga chiqadi.
 
2.
Karbonad angidrid havodan 1.6 marta tez diffuzlanadi. Suvda esa bu jarayon ancha sust amalga 
oshadi. (karbond angidrid gazi molekulasi suvnikiga nisbatan katta va diffuziya koeffitsiyenti nisbatan 
kichik bо‘ladi). 
3.
Karbonad angidrid xloroplastlarda yutilishi uchun u avval hujayra membranasini, sitoplazmani va 
xloroplast ustki membranasini kesib о‘tishi lozim. Bu membranalar ham karbonad angidrid yutilishi 
yо‘lida qarshilik kuchini keltirib chiqaradi. 
Bir qancha о‘simliklar quruq iqlimlarda о‘sishga moslashgan. Bu о‘simliklar C
4
va CAM 
о‘simliklar deb ataladi va uglekislotalar fiksatsiyasi uchun odatiy fotosintetik variatsiya jarayonidan 
foydalanadi. C
4
о‘simliklar (fotosintez jarayonida tо‘rt uglerodli birikmalar hosil qiladi, 8 bо‘limga 
qarang) karbonad angidridga nisbatan kam suv bug‘latadi. Ularda о‘zaro nisbiy kо‘rsatkich 250 ga teng. 
Fotosintezning ilk mahsuloti 4 atomli uglerod organik birikmalarini hosil qiladigan chо‘llarda о‘sishga 
moslashgan о‘simliklarda (SAM о‘simliklar, krassulatsiya atsid metabolizmi) tungi paytlarda 
transpiratsiya koeffitsiyenti yanada kamayadi va bu о‘zaro kо‘rsatkich nisbati taxminan 50 ga tushib 
qoladi.
 
Tuproq-о‘simlik-havo tizimi. Kо‘rib chiqqanimizdek, suv tuproqdan о‘simlik oroqali havogacha 
bо‘lgan yо‘lda turli transport mexanizmlar bosqichidan о‘tadi.
 
1.
Tuproqda va ksilemada suv gradiyent bosimga javob sifatida harakatlanadi 
2.
Bug‘lanish bosqichida suv diffuziya hisobiga amalga oshadi. Bu jarayon tashqi muhitga suv yetib 
borishiga qadar davom etadi. 
Suv membranalar orqali о‘tkazilganda suvning harakatini ta’minlovchi kuch membranalar 
о‘rtasidagi suv bosimining farqi bilan amalga oshadi. Bu osmotik oqim ildizlardan hujayralarga suvning 
harakati va tuproqdan ksilemaga suvning harakatidan kelib chiqadi.