1 mavzu: ortgonal proekцiyalarda soyalar

---

1 mavzu: ORTGONAL PROEKЦIYaLARDA SOYaLAR. 
17.1. Umumiy tushunchalar.
17.2. Nuqtaning soyasi.
17.3. To’g’ri chiziq soyasi.
17.4. Tekis shakl soyasi.
17.5. Teskari nurlar metodi.
17.1. Umumiy tushunchalar
 
Binolarning qurilishlari ularning ortogonal proekstiyalari orqali olib 
boriladi. Binoning tashqi ko’rinishini asosan fasad orqali tasavvur etish mumkin. Bu 
tasvirlarning asosiy kamchiligi, unda hajmning yo’qligidir. Ortogonal 
poekstiyalarda soyaning qurilishi, chizmada alohida elementlarning joylashishini, 
ularning yoritilishini, shuningdek loyihalanayotgan bino va inshootlarning optimal 
proporstiyalarini topishga imkoniyat beradi. 
Yorug’lik nurlari orqali ob’ektlarni yoritishda soyalar hosil bo’ladi. Soya 
hosil qilishda yorug’lik manbai va soya tushadigan tekislik talab etiladi. 
Yoritish markaziy (fakel) yoki parallel usulda bo’lishi mumkin. Bir 
nuqtadan chiquvchi yoritish nurlari (lampochka, sham va h.k.) hisobiga yoritish 
markaziy yoritish
deb ataladi. Yorug’lik manbai (quyosh) cheksiz uzoqlikda 
joylashgan bo’lsa, uning nurlari bir – biriga parallel bo’ladi. 
Soyalarni qurishning asosiy geometrik masalasi ob’ekt va uning 
tushuvchi soyalarining konturlarini aniqlash hisoblanadi (17.1 shakl). 
Jismning yoritilmagan sirti β, 
jismning o’z soyasi
(keyingi o’rinlarda o’z 
soyasi deyiladi) deyiladi. Jismning yoritilgan qismi α va o’z soyasi β ni ajratib 
turuvchi chiziq ℓ - 
o’z soyasining konturi deb ataladi
. Fazoviy jism yoritish 
nurlarini to’sib qandaydir sirtda G tushuvchi soya β
g
hosil qiladi. Tushuvchi soyani 
β
g
ajratib turuvchi chiziq ℓ
g
tushuvchi soya konturi
deyiladi. Tushuvchi soya konturi 
ℓ
g
o’z soyasining konturi soyasidir ℓ. 

---

Tushuvchi soyani qurish uchun yorug’lik nurlarning yo’nalishini bilish 
kerak. Yoritish nurlarini S yo’nalishi sifatida kubning parallel diagonallari qabul 
qilingan. Bunday yoritish nurlaring proekstiyalar tekisligidagi P
1
, P
2
, P
3 
proekstiyalari koordinatalar o’qi (x, u va z)ga nisbatan mos ravishda 45º burchakni 
tashkil etadi (17.2 shakl).