1-мавзу: Нутљ маданияти ва ќуљуљ

Hozirgi sudlov jarayoni, sudyalarning ish faoliyati qadimda O’rta Osiyo davlatlarida olib borilgan qozilik vakolati doirasida hukm chiqarish jarayonidan tubdan farqlanadi va u dunyo sudlov andozalari asosida takomillashgan. Shu bilan birga, bu jarayon mustaqil O’zbekiston sharoitida xalq va davlat manfaatlarini himoya qiluvchi yangi qonunlar asosida olib boriladi.

Sudlov jarayonida amaldagi qonunlar buzilgan deb hisoblangan holatlar yoki inson taqdiri, davlat yoxud biron bir tashkilot hayotiga aloqador bo’lgan masalalar muhokama qilinadi va «hukm», «ajrim» tushunchalari ostida tegishli qarorlar qabul qilinadi.

Jarayonda ijro etiladigan sud nutqi avvalgi mavzularda ko’rib o’tilgan ijtimoiy-siyosiy, akademik, maishiy, diniy kabi ommaviy nutq ko’rinishlari orasida o’zining alohida xususiyatlari bilan ajralib turadi. Bu xususiyatlar sud jarayoni bilan bog’liq ravishda namoyon bo’ladi. Chunki sud jarayonida masalani hal etishga aloqador bo’lgan tomonlar, ularning mas’ul kishilari – sudya, xalq maslahatchilari, prokuratura va ichki ishlar xodimlari, advokatlar, jamoatchi qoralovchi va himoyachilar, guvohlar hamda sudlanuvchi ishtirok etishadi. Ularning har biri sud jarayonida qonun va sudlanuvchining manfaatlarini ko’zlab nutq so’zlashlari mumkin. Ana shu manfaatlar, maqsad va vazifalar nuqtai nazaridan bu nutqlarning mazmuni va shakli turlicha bo’lib, ularning barchasi sud nutqi degan umumiy tushuncha ostida birlashadi hamda prosessual vazifani bajarishda baravar ishtirok etadi. Ularning har birining ahamiyati, ta’sir va ishontirish kuchi bilan boshqa nutq uslublaridan farqlanadi.