1-Mavzu: Mustaqillikka erishish arafasida O’zbekistondagi ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlar

Nazorat savollari

1. 
   Nima sababdan ta’lim sohasida islohotlar olib borildi?
   
2. 
   Ta’lim sohasida xalqaro hamkorlik haqida nimalarni bilasiz?
   
3. 
   Kadrlar tayyorlash milliy dasturining o’ziga xos xususiatlari nimalardan iborat edi?
   
4. 
   Ta’lim sohasidagi islohotlarning yangi bosqichi haqida gapirib bering.
   

11-Mavzu: Mustaqillik yillarida Qoraqalpog‘iston Respublikasi taraqqiyoti

Reja:

1.Qoraqolpogiston insoniyat sivilizatsiyasi qadimgi ochoqlaridan biri

2. Qoraqalpoqlar chor Rossiyasi va sovet mustamlakachilgi davrida

3.Mustaqillik yillarida Qoraqalog`iston Respublikasi taraqqiyoti

1.Miloddan avvalgi 5-ming yillik – 2-ming yillik boshlarida aholi, asosan, Amudaryo deltasi va Orol, Kaspiy dengizlari yon atroflaridagi choʻllarda joylashgan. Miloddan avvalgi 2-ming yillik oxirida bu hududda sugʻoriladigan dehqonchilik paydo boʻlgan. Miloddan avvalgi –6-asrlarda Qoraqalpogʻiston hududida qad. davlatchilik markazlari yuzaga kelgan. Miloddan avvalgi 4-asrda Ahamoniylar saltanati tarkibidan ajralib chiqqach, yagona qad. Xorazm davlati tashkil topdi. Qoʻyqirilgan-qalʼa, Oyboʻgʻir va Burliqalʼa shaharlari xarobalarini qazish vaqtida qad. yozma yodgorliklar (miloddan avvalgi 4-asrga oid), Qoʻyqirilganqalʼa va Oqshoxonqalʼada qad. tasviriy sanʼat va haykalta-roshlik yodgorliklari topildi. xorazmshoxdarning Tuproqqalʼa (milodiy 3– 4-asr boshlari) saroyi soʻnggi antik dav. rning eng ulkan yodgorliklaridan biri hisoblanadi. 8-asrda arablar olib kelgan islom dini zardushtiylik aqidalarini surib chiqardi. 12–13-asrlarda buyuk Xorazmshohlar davlati Gʻarbiy Osiyo va Urta Sharkda eng yirik va kuchli davlat edi. 13-asrda moʻgʻullar isti-losidan soʻng bu davlat parchalanib ketdi. 14-asrda Xorazm Oltin Oʻrdaning eng boy va madaniy viloyatiga aylandi. Qoraqalpogʻiston hududidan Osiyodagi qoʻshni mamlakatlar, Dashti Qipchoq va Volga boʻyiga muhim savdo yoʻllari oʻtgan va xalqaro savdoda muhim ahamiyatga ega boʻlgan.

Qoraqalpoqlar etnogenezining qadimiy bosqichlari bizning eramizdan avvalgi VII-IV asrlarda Orol-Kaspiy sahrosi va Amudaryo deltasining hududlarida yashab oʻtgan sak va massagetlar qabilalari bilan bogʻliq. VI-VIII asrlarda bu yerdagi aholi bilan turkiy qabilalar qisman qorishadilar. VIII-X asrlarda bijanaklar va ogʻuzlar orasida qoraqalpoqlarning shakllanishi boshlangan. Bijanaklar bir qismi Irtishdan kelgan qipchoqlar bilan qorishib, asta-sekin ularning tilini qabul qila boshlagan. Qoʻlyozma manbalarda (rus yilnomalarida) “Chyornie klobuki”, “Qavmi kulaxi-siyax” (Rashid ad Din) toʻgʻrisida maʼlumotlar berilgan. Qoraqalpoqlar Sirdaryoning oʻrta va quyi oqimlarida, Amudaryoning quyi qismida yashaganlar hamda Orol oʻzbeklari bilan birgalikda Qoraqalpoqlarning aksariyat qismi 17 – 18-asrning oʻrtalarida Sirdaryoning oʻrta va quyi oqimlarida yashagan. 18-asrning oʻrgalarida siyosiy voqealar, yaʼni qozoq xoni Abulxayrxon qoraqalpoq yerlariga hujum qilishi oqibatida ular Sirdaryo deltasidagi gʻarbiy tarmogʻi – Janadaryo boʻylariga koʻchib oʻtdilar va Amudaryoning quyi oqimida yashovchi qoraqalpoqlar orol oʻzbeklari bilan birlashib, markazi dastlab Qoʻngʻirot, soʻngra Shohtemir (hozirgi Chimboy) boʻlgan davlat (Orol mulkini) tuzdilar. Qoraqalpoklar asosan, chorvachilik, dehqonchilik va baliq ovlash bilan shugʻullanganlar.1811 yilda qora-qalpoqlar Xiva xonligiga tobe boʻldi.

2.1873 yildarus podsho qoʻshinlarining Xivaga qilgan yurishidan soʻng va Gandimiyon shart-nomasi tuzilgach, Amudaryoning oʻng sohilidagi qoraqalpoqlar yashaydigan hudud Rossiyaga qoʻshib olingan va bu yerda Turkiston general-gubernatorligining Sirdaryo viloyati Amudaryo boʻlimi tashkil etilgan. Amudaryo boʻlimi 2 uyezd: markazi Toʻrtkoʻl qalʼasi boʻlgan Shoʻraxon va markazi Chimboy boʻlgan Chimboy uyezdiga ajratildi. Shunday qilib, qoraqalpoqlar yashaydigan hudud 2 ga ajratib tashlandi. Chap sohil qismi Xiva xonligi tarkibida qoldi. Bu esa qoraqalpoqlarning siyosiy va milliy birlashuviga gʻov boʻldi. Mustamlakachilik zulmi 20-asr boshlarida zoʻrayib ketdi. 1916 yilda Chimboy, Toʻrtkoʻl va boshqa joylarda podsho Rossiyasi siyosatiga qarshi qoʻzgʻolonlar boʻldi.

XX asrning boshlarida O’rta Osiyo xalqlari, shu jumladan, qoraqalpoqlar ham o’z boshlaridan juda katta ijtimoiy-siyosiy larzalarni kechirdilar. Ayniqsa, 1917-yil oktabr to’ntarishidan so’ng o’lkada bolshevikcha sho’ro hokimiyati mustamlakachiligining o’rnatilishi, 1923-1924-yillarda O’rta Osiyoda amalga oshirilgan adolatsiz milliy-davlat chegaralanishi siyosati va undan keyingi yillarda xalqimiz boshi uzra o’ynatilgan ulug’ davlatchilik siyosati qoraqalpoq xalqining ham tarixida ayanchli va dahshatli iz qoldirdi. Avvalo shuni ta'kidlash kerakki, O’rta Osiyoda o’tkazilgan milliy davlat chegaralanishi sho’rolar tomonidan zo’rlik yo’li bilan o’tkazilgan va «bo’lib tashla, hukumronlik qil» degan ulug’ saltanatchilik maqsadlariga xizmat qiluvchi tadbir edi. Qolaversa, 1924-1936-yillar o’rtasida sho’ro mustamlakachilari Qoraqalpog’istonni u respublikadan bu respublikaga o’tkazib, ushbu hududda yashab kelayotgan xalqlar taqdiriga bepisandlik bilan munosabatda bo’ldilar. 1924-yilda Qozog’iston ASSR tarkibida Qoraqalpog’iston Muxtor (Avtonom) viloyati tashkil qilindi. Viloyat volostlarga bo’linadigan To’rtko’l, Chimboy, Xo’jayli va Qo’ng’irot okruglaridan iborat edi. 1925-yil 12-19-fevralda To’rtko’l shahrida Muxtor viloyat Sho’rolarning 1-Ta'sis qurultoyi bo’lib o’tdi. Unda Qoraqalpog’iston Muxtor viloyatining Qozog’iston ASSR tarkibiga «o’z ixtiyori bilan kirganligi» qonunlashtirildi.Albatta, viloyat aholisining milliy tarkibi ham e'tiborga loyiq edi. Muxtor yuoyat tashkil etilgan paytda viloyat hududidagi aholining 38,5 foizini qoraqalpoqlar, 28,7 foizini o'zbeklar, 28,6 foizini qozoqlar va bor yo’g’i 1 foizga yaqinini (shahar aholisidan tashqari) ruslar tashkil etgan. Oradan 8 yil o’tar-o’tmas Qoraqalpog’iston Muxtor viloyatini yana «o’z ixtiyoriga ko’ra» Qozog’iston tarkibidan olib RSFSR tarkibidagi Qoraqalpog’iston Muxtor Sho’ro Sotsialistik Respublikasi (QQASSR)ga aylantirish» zarurati tug’ildi. Bu qo’lbola zaruriyat Qoraqalpog’iston viloyati Ijroiya Qo’mitasining 1932-yil 5-martdagi navbatdan tashqari bo’lib o’tgan IV plenumida quyidagicha asoslandi: «Qoraqalpog’istonning Moskva va sanoat Markazlaridan uzoqligini, madaniy va iqtisodiy jihatdan qoloqligini, yanada rivojlanishi istiqbollarini... hisobga olib, Butunittifoq Markaziy Ijroiya Qo’mitasi Prezidumidan Qorqalpog’iston Muxtor viloyatini RSFSRga kiradigan Muxtor Sho’ro Sotsialistik Respubhkasiga aylantrnsh so’ralsin». Qoraqalpoq xalqining «iltimosi» qondirilib, Butunittifoq MIK Prezidiumi 1932-yil 20-martdagi qarori bilan Qoraqalpog’iston Muxtor viloyati Qoraqalpog’iston Muxtor Sho’ro Sotsialistik Respublikasiga aylantirilib RSFSR tarkibiga kiritildi.Ammo oradan yana bor-yo’g’i 4 yil o’tar-o’tmas Qoraqalpog’iston Muxtor Sho’ro Sotsialistik Respublikasini RSFSR tarkibidan O’zbekiston Sho’ro Sotsialistik Respublikasiga «oshirish ehtiyoji» paydo bo’ldi. Bu «ehtiyoj» uchun RSFSR bilan QQASSR o’rtasida umumiy chegaralar yo’qligi «asos» bo’ldi. 1936-yil may oyida tayyorlangan SSSRning yangi Konstitutsiyasi loyiliasida QQASSRni RSFSR tarkibidan chiqarib, O’zbekiston SSR tarkibiga kiritish ko’zda tutilgan edi. Butunittifoq Sho’rolarining 1936-yil 5-dekabrda bo’lib o’tgan favqulodda VIII qurultoyida SSSRning yangi Konstitutsiyasi qabul qilindi. Mazkur Konstitutsiya asosida tayyorlanib 1937-yil 12-fevralda tasdiqlangan O’zbekiston SSR Konstitutsiyasida QQASSRning O’zbekiston Sho’ro Sotsialistik Respublikasi tarkibiga kirganligi qonun bilan mustahkamlandi. Qoraqalpog’iston xalqlari qariyb 70 yildan beri O’zbekiston xalqlari bilan ijtimoiy-siyosiy hayotning barcha sohalarida bir-birlari bilan og’alarcha yelkadosh bo’lib yashab kelmoqdalar. Sobiq Ittifoq parchalangandan so’ng mustaqil O’zbekiston tarkibidagi suveren Qoraqalpog’iston Respublikasi maqomini oldi. Bu tabiiy hodisa edi. Chunki, asrlar mobaynida qoraqalpoqlar bilan o’zbek xalqi o’rtasida do’stlik, qardoshlik munosabatlari qaror topgan, turmush tarzlari va dunyoqarashlarida mushtaraklik vujudga kelgan edi. Orol bo’yi kengliklarida qadimdan o’zbek va qoraqalpoq ajdodlari birgalikda yashab, mehnat qilishdi. o’zlarining taraqqiyot yo’llarini bosib o’tishdi. Qadimiy turkiy qavmning ikki shajarasi yillar mobaynida haqiqiy og’a-inichilik fazilatlarini ko’rsatdilar, o’zaro munosabatlarni chuqurlashtirdilar. Bu ikki qavm ma'naviy-ruhiy yaqinligini belgilaydigan asosiy omil va madaniyatlar mushtarakligi, ularning o’zaro yaqinligi edi. Darhaqiqat, tillar yaqinhgi dillar yaqinligiga olib keldi. Madaniyatlar bir-birini boyitdi. Qadimiy madaniyat namunalari, umummilliy qadriyatlar, jondoshu qondosh bo’lgan har ikki millat uchun tarixiy ahamiyatga ega bo’lgan an'analar shakllandi. Shu asosda iqtisodiy hamkorlik, yagona iqtisodiy makon vujudga keldi. O’zbekiston tarkibida o’tgan salkam 70 yillik davr mobaynida qoraqalpoq xalqi o’z taqdirini o’zbek xalqi taqdiri bilan bog’ladi, ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy-ma'naviy va ma'rifiy sohalarda o’zbek xalqining beg’araz va og’alarcha yordamidan bahramand bo’ldi. Sho’ro mustamlakachiligi yillarida o’zbek xalqi boshiga tushgan og’ir kulfat va musibatlar qoraqalpoq xalqini ham chetlab o’tmadi. Biroq, yaqin qo’shnichilik, qardoshlik va do’stlik har ikki xalq uchun qanchalik qismath bo’lmasin, yaqin qo’shnichilik singari yuksak insoniy fazilatlar asrlar sinovidan o’tib, og’ir kunlarda eng ishonchli omil bo’lib xizmat qildi. Natijada, Sho’ro hokimiyati yillaridagi og’ir mustamlakachihk, ma'muriy boshqaruv usuli' shovinistik milliy siyosat o’zbek va qoraqalpoq xalqlari munosabatlariga rahna sololmadi. Aksincha, ular bir necha o’n yilliklar mobaymda to’planib qolgan muammolarni hal etishda, ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarni yanada chuqurlashtirishda o’z an'analaridan unumli foydalanish yo’lini tanladilar. Har ikki xalq taqdiri, istiqboli bir ekanhgini, ularni mushtarak orzular, yagona intilish birlashtirib turganligini ochiq-oydin ko’rsatdilar. Tarixan turli davrlarda turli siyosiy o’zgarishlar va qiyinchiliklarda toblangan do’stlik va qardoshlik munosabatlari bunga asos bo’ldi. Shuni alohida ta'kidlash kerakki, sho’rolar davrida amalga oshirilgan adolatsiz milliy siyosiy va ulug’ davlatchilik shovinizmi, faqat «ulug’ og’a»lar manfaatiga xizmat qilardi, xolos. Bu shiorlar kichik xalqlarning milliy taraqqiyoti va ittifoqdosh respublikalar xalqlarining milliy ehtiyojlarini qondirishdan uzoq edi. Yuqoridan amalga oshirilgan bir yoqlama rejalashtirish, kichik xalqlarga bo’lgan e'tiborning sustligi tufayli Qoraqalpog’iston sobiq Ittifoq tarkibida taraqqiyot darajasi eng past bo’lgan o’lkaga aylandi. Ittifoq hukumatining aybi bilan qiyinchiliklar chuqurlashdi, muammolar ustiga muammolar to’plandi. Ekologik halokat yuzaga keldi. Amudaryo suvining ifloslanishi va Orol dengizining qurishi bilan bog’liq bo’lgan jiddiy muammolar paydo bo’ldi. Mustaqillik sharofati tufayli to’planib qolgan siyosiy, ijtimoiy, iqtisodiy va ma'naviy taraqqiyot borasidagi muammolar tizimini hal etishda eng adolatli yo’l tanlandi: yagona zamin, yagona makon birlashtirib turgan, umumiy taqdirini mushtarak etgan o’zbek va qoraqalpoq xalqlari o’z taqdirlarini abadiy birlikda ko’rishdi. Qoraqalpoq xalqi milliy davlatchilik asoslarini qurishda hamda tom ma'nodagi siyosiy va iqtisodiy mustaqillikka o’zbek xalqi ko’magida erishdi va o’zining porloq kelajagini yaratishga kirishdi. Uning ulkan orzu-umidi bekamu ko’st amalga oshadigan bo’ldi. 1950–80 yillarda Qoraqalpogʻistonda totaligar boshqaruv tizimi hukmron boʻldi. Paxta yak-kahokimligi, qishloq xoʻjaligidagi maʼmuriy buy-ruqbozlik siyosati agrof muhitning buzilishi va Orol dengizining qurishiga olib keddi. Orol fojiasi regionda ijtimoiy-iqtisodiy muammolarni keltirib chiqardi, aholi sogʻligʻining yomonlashuviga olib keldi. 1990 yil 14 dekabrda Qoraqalpogʻiston Respublikasi suvereniteti eʼlon qilindi.

3.Mamlakatimizningshimoliymintaqasi – Qoraqalpog‘istonRespublikasidahammustaqillikyillaridakengko‘lamliislohotlaramalgaoshirildi. Hududniijtimoiy-iqtisodiyrivojlantirish, aholifarovonliginiyuksaltirishgaqaratilganalohidae’tiboryuksaksamaralarberdi. Puxtao‘ylangan, boqichma-bosqichamalgaoshirilayotganizchilislohotlartufayliQoraqalpog‘istonRespublikasioddiyagraro‘lkadanzamonaviyishlabchiqarishvaijtimoiy-iqtisodiyinfratuzilmasi, transport-kommunikatsiyatarmoqlaririvojlanganmintaqagaaylandi.

Mustaqillikyillaridabuzamindaamalgaoshirilganulkanbunyodkorlikishlari, ro‘ybergano‘zgarishvayangilanishlarhaqidauzoqgapirishmumkin. MarkaziyOsiyodayagona, sahrobag‘ridagimo‘‘jiza –Qo‘ng‘irotsodazavodi, Xo‘jaylishishazavodi, “MarkaziyOsiyobezaktoshlari” qo‘shmakorxonasi, Qo‘ng‘irotkarbid, Nukusmarmarvakabelzavodlari, O‘rgagazkoni, “Elteks” va “Kateks” kabizamonaviyishlabchiqarishob’ektlari, Qoraqalpog‘istonRespublikasiJo‘qorg‘iKengesi, ToshkentaxborottexnologiyalariuniversititetiningNukusfiliali, Olimpiyazaxiralarikollejibinolari, o‘nlabumumta’limmaktablari, litseyvakollejlar, bolalarsporti, bolalarmusiqavasan’atmaktablari... Bundaymuhtashaminshootlaristiqlolsharofatitufaylibarpobo‘ldi.

Istiqlolningdastlabkiyilidayoqminglabaholiniichimliksuvibilanta’minlagan 243 kilometrlikTuyamo‘yin-Nukus-CHimboy-Taxtako‘pirsuvtarmog‘iishgatushirildi. 1991-2010 yillardahududdagazvagazkondensati, shisha, kungaboqaryog‘i, kalsiylashtirilgansoda, vermikulitkonsentrati, talkomagnezit, glitserrizinishlabchiqarishyo‘lgaqo‘yildi.

Xalqimizninguzog‘iniyaqin, og‘iriniengilqilishborasidaamalgaoshirilganulkanbunyodkorlikishlariengsavobliishlardanbo‘ldi. Busohadahamislohotislohotuchunemas, avvalo, insonuchun, uningmanfaatlariuchundeganezgug‘oyadoimiyustuvorvazifabo‘libkelmoqda.

2000 yiliNukusshahriniXo‘jaylitumanibilanbog‘laydiganulkanko‘prik, 2001 yilda 345 kilometrlikNukus-Sultonuvaystog‘-Miskin-Uchquduq-Tinchlik-Navoiytemiryo‘liishgatushirildi. YUzlabkilometravtomobilyo‘llarirekonstruksiyaqilindi. Buravonyo‘llarninguzunligi 4 ming 100 kilometrdanoshibketdi. Buyo‘nalishdagiishlarizchildavomettirilmoqda.

Erostiboyliklariniizlash, qazibolishvaulardansamaralifoydalanishgahamalohidae’tiborqaratilmoqda. Xorijliksheriklarbilan “Jel”, “G‘arbiyOrol” kabiistiqbollikonlarochildi. “UstyurtvaOroldengiziatroflaridageofizikaishlariniamalgaoshirishnikuchaytirish” dasturiishlabchiqildi. Ungako‘ra, Ustyurtkengliklaridaseysmiktadqiqotlarjadalolibborilmoqda. Ayniqsa, “O‘zbekgeofizika” aksiyadorlikjamiyatining “Ustyurtgeofizikaekspeditsiyasi” filialijamoasiningsa’y-harakatlaritahsingamunosib. Hozirkuniga 45 mingkubometrgazberayotgan “Tillali”, “Sayxun”, “In’om”, “Arslon” singariyangikonlaranashuekspeditsiyaizlanishlariningsamarasidir.

Dunyoxalqlarininge’tiborinitortayotgan, havasli, hayratlinigohlarigasababbo‘layotganUstyurtgaz-kimyomajmuasibarpoetildi. Asrlaroshaqaqrabyotganbepoyondashtdaulkanishlabchiqarishquvvatiqadrostladi. Korxonajahonningnufuzlinashrlaritomonidan 2012 yilningengyaxshiloyihasi, debtopildi.

2014 yilinufuzli “Infrastructure Journal” xalqaronashrimazkurloyihaqurilishini “2014 yilningneft-gazsohasidagiengyirikbitimi”, debe’lonqildi. Umumiyqiymati 4 milliardAQSHdollarinitashkiletganbumashhurloyihaamalgaoshirilishimamlakatimizsanoatirivojiniyangibosqichgako‘tarishishubhasiz. Hozirbuerdayiliga 4,5 milliardkubmetrgazqaytaishlanmoqda. Buningsamarasidaxalqimizehtiyojivaeksportuchun 3,7 milliardkubmetrgaz, 387 mingtonnapolietilen, 83 mingtonnapolipropilen, 102 mingtonnapirolizdistillyativaboshqaqimmatbahomahsulotlarishlabchiqarildi.

Qoraqalpog‘istonRespublikasidaengilsanoatnirivojlantirish, jumladan, paxtaetishtirishdazamonaviytexnologiyalarni, madaniyo‘simliklarningyanginavlarinisohagajoriyetishasosidaishlabchiqarishsamaradorliginita’minlashgaalohidae’tiborqaratilayotir. 2016 yildabuyo‘nalishdauchtayangikorxonatashkiletilib, to‘rttasimodernizatsiyaqilinadi.

SHuyilningikkinchichoragidamomiqishlabchiqarishgaixtisoslashtirilgan “Bunyodbek-Xo‘jayli” oilaviykorxonasifoydalanishgatopshiriladi. Yiloxirigacha “YOqubovaGavhar” fermerxo‘jaligikalavaipishlabchiqaraboshlaydi. Ellikqal’ada “Global national-tex” sho‘‘bakorxonasidajinsimatoishlabchiqarishyo‘lgaqo‘yiladi. Amudaryotumanidagi “Kameks-KK” korxonasidamomiq, Kegeylitumanidagi “AvtoQayipmayshi” mas’uliyaticheklanganjamiyatidaoyiga 50 mingjuftpaypoqishlabchiqariladi. “To‘rtko‘lomadtekstil” mas’uliyaticheklanganjamiyatidazamonaviytexnologiyalarjoriyetilib, yangiisho‘rinlariyaratilmoqda. Bundaymisollarniko‘plabkeltirishmumkin.

Mustaqillikyillaridaqishloqxo‘jaligisohasidamutlaqoyangivasamaraliiqtisodiymunosabatlarjoriyetildi. Ero‘zegasinitopdi. BugunQoraqalpog‘istonfermerlariqishloqxo‘jaligimahsulotlariningasosiyqisminietkazibberishbilanbirga, qishloqtaraqqiyotidahalqiluvchiijtimoiy-siyosiykuchgaaylanibbormoqda.

Mamlakatimizningbarchahududlaridabo‘lganikabiQoraqalpog‘istonRespublikasidahambarpoetilayotgannamunaviyloyihalarasosidagiuy-joylargatalabgorlartoborako‘paymoqda. Barchasharoitlargaegabundayzamonaviyuylardaminglaboilalarbaxtlihayotkechirmoqda. Uyto‘ylarigakelinto‘ylariulanibketayotir.

YOshavlodninghechkimdankambo‘lmagansharoitlardata’lim-tarbiyaolishi, iste’dodvasalohiyatiniyuzagachiqarishiuchunzarursharoityaratishdavlatimizsiyosatiningustuvoryo‘nalishlaridanbiridir. O‘tgandavrmobaynidahududdazamonaviysharoitlaryaratilgan 99 kasb-hunarkolleji, 9 akademiklitseyfoydalanishgatopshirildi. 2015 yilda 9 ming 700 o‘rinli 22 tazamonaviymaktabbinosibarpoetildi. Aynipaytdahududdagi 370 umumta’limvaixtisoslashtirilganmaktablarda 170 mingdanziyodo‘g‘il-qizlarzamonaviybilimlarnio‘rganmoqda.

Nukusshahrimarkazida 2,5 milliardso‘mlikloyihaasosidabunyodetilganvabarchaqulayliklargaega “Baxtuyi” foydalanishgatopshirildi. Insonbaxtuchundunyogakeladi. Buboradamamlakatimizdayoshlargadoimiyg‘amxo‘rlikko‘rsatilmoqda. Prezidentimizning 2014 yil 6 fevraldagi «O‘zbekistonRespublikasidayoshlargaoiddavlatsiyosatiniamalgaoshirishgaqaratilganqo‘shimchachora-tadbirlarto‘g‘risida»giqaroriijrosidoirasidaNukusshahri, Amudaryo, Ellikqal’a, Beruniy, Xo‘jaylitumanlaridaijtimoiyhayotdafaolbo‘lganyuzlabyoshoilalarga “Kamolot” uylaritopshirildi.

Nukusshahridahamkengko‘lamlibunyodkorlikvaobodonlashtirishishlariamalgaoshirildivabuboradagiishlarizchildavomettirilmoqda.

Temiryo‘lvokzali, I.Savitskiynomidagisan’atmuzeyitanibbo‘lmasdarajadazamonaviyqiyofakasbetdi. SHaharningQoraqalpog‘iston, AmirTemur, To‘lepbergenQaipbergenovko‘chalaridaqadrostlaganko‘pqavatlizamonaviyuylargako‘chibo‘tganyuzlaboilalarhayotigao‘zgachashukuhkirdi. SHaharmarkazidanoqibo‘tuvchiDo‘stlikkanaliningikkiqirg‘og‘ibo‘ylab 2,5 kilometrmasofadako‘plabko‘ngilochar, damolishob’ektlariishgatushirildi.

O‘tganyilgiinvestitsiyadasturigako‘ra, yangiuy-joylargaqo‘shimcha 117 ijtimoiyob’ektdarekonstruksiyavaqurilishishlariamalgaoshirildi, – deydiQoraqalpog‘istonRespublikasiArxitekturavaqurilishqo‘mitasiraisiningo‘rinbosariAzimjonQurbonboev. – O‘nlabkasb-hunarkollejlari, umumta’limmaktablari, tibbiyotmuassasalarivaboshqaijtimoiysohaob’ektlariqurildi. Ko‘plabsuvtarmoqlaritortildi.

Mintaqadaekologikbarqarorliknita’minlashmasalasidavlatimizrahbariningdoimiye’tiboridabo‘libkelmoqda. MustaqillikningdastlabkikunlaridanoqPrezidentimizIslomKarimovbumasalagajahonhamjamiyatie’tiboriniqaratdi. XalqaroOrolniqutqarishjamg‘armasianashundayolijanobsa’y-harakatlarsamarasidatashkiletildi.

O‘zbekistonRespublikasiVazirlarMahkamasiningAtrof-muhitnimuhofazaqilishbo‘yicha 2013-2017 yillargamo‘ljallangandasturibuboradagiishlarniyangibosqichdadavomettirishdamuhimahamiyatkasbetayotir. DasturdaOrolbo‘yiniekologiksog‘lomlashtirishishlarigaalohidae’tiborqaratilgan. Xususan, cho‘llanishningoldiniolish, Oroldengiziningquriganhududlaridasun’iyo‘rmonlarbarpoetishuchunkengko‘lamliishlarolibborilmoqda. Dasturgako‘ra, mazkurishlarga 89,39 milliardso‘m, 1635,55 millionAQSHdollariva 57,63 millionevromablag‘yo‘naltirishko‘zdatutilgan.

XalqaroOrolniqutqarishjamg‘armasiNukusfilialitomonidan 2014 yildaMo‘ynoqtumanida, OroldengiziningAxantayqismida 1500, Oqqumqismida 34 gektarliksaksovulzor – sun’iyo‘rmonbarpoetildi.

Aynipaytdaxalqarotashkilotlarbilanhamkorlikda 90 millionAQSHdollarimiqdoridagiloyihaasosidaOroldengiziningquriganqismidacho‘llanishdanhimoyalovchimittio‘rmonlarbunyodetishgakirishilayotganihamhududaholisiturmushfarovonliginiyuksaltirishborasidagiezguishlarningdavomidir.

MustaqillikinshootlaridanyanabiriQo‘ng‘irotsodazavodidir. Ko‘plabsohalaruchunzarurxomashyo – kalsiylashtirilgansodaishlabchiqarayotganushbuyirikkorxonao‘zmahsulotiningaksariyatinieksportgayo‘naltirmoqda. O‘tganyilikorxonaxorijlikbuyurtmachilarga 24 mingtonnamahsulotetkazibberdi. Ichkibozorda “Kvars”, “Asloyna” aksiyadorlikjamiyatlari, “O‘zkimyosanoat” aksiyadorlikjamiyati, “O‘zbekneftgaz” milliyxoldingkompaniyasiQo‘ng‘irotsodazavodiningasosiybuyurtmachilaridir.

Mamlakatimizsog‘liqnisaqlashtizimidaamalgaoshirilayotgankengko‘lamliislohotlarsamarasidaaholigatibbiyxizmatko‘rsatishsifativasamaradorligitubdanyaxshilandi. Bugunolisovullaraholisihamzamonaviytibbiyxizmatdanbahramandbo‘layotir.

“Sog‘lomonavabolayili” Davlatdasturiijrosidoirasidaoilani, onalikvabolaliknimuhofazaqilish, aholisalomatliginimustahkamlashbo‘yichaamalgaoshirilayotgankengko‘lamliishlarmustaqilligimizningbirinchikunlaridanbelgilabolinganengmuhimvazifalarningizchildavomidir.

BugunQoraqalpog‘istonshifokorlariningBuyukBritaniya, YAponiya, JanubiyKoreya, Polshavaboshqako‘plabxorijiymamlakatlardamalakaoshirishi, ilg‘ortajribalarniqo‘llashioddiyholgaaylandi.

Qishloqxo‘jaligierlarininguzoqmuddatliijaramulkiqilibberilishivaqishloqdabozormunosabatlariningjoriyqilinishifermerxo‘jaliklarinishakllantirishhamdarivojlantirishningengmuhumomilvaasosibo‘ldi.

Ushbufermerxo‘jaliklariningqishloqxo‘jaligimahsulotlarinietishtirishdagiulushi 99,5 foyiznitashkilqiladi.O‘zbekistonRespublikasining “Xo‘jalikyurituvchisu’bektlarfaoliyatinidavlattomonidannazoratqilishto‘g‘risida”giqonunigamuvofiq, fermerxo‘jaliklariningmoliya-xo‘jalikfaoliyatinirejalitekshirishlarko‘pibilan 4 yildabirmarotabaamalgaoshirilishi, yangitashkiletilganfermerxo‘jaliklariningmoliya-xo‘jalikfaoliyatiniulardavlatruyxatidano‘tkazilganpaytdanetiboranikkiyilmobaynidarejalitekshirishlardano‘tkazilishimumkinemasligibelgilabberildi.

Bundantashqari, fermerxo‘jaliklarigasoliqvaboshqaimtiyozlarniberishbo‘yichaamaldagiqonunhujjatlarigao‘zgartirishvaqo‘shimchalarkiritildi.

Bundapaxtaxom-ashyosiniyig‘ibolishbo‘yichamavsumiyqishloqxo‘jaligiishchilarinidaromadsolig‘idanozodetilishi;

-tomchilatibsug‘orishtiziminijoriyqilganyuridikshaxslartegishlieruchastkasiganisbatan 5 yilmuddatgayagonaersolig‘inito‘lashdanozodetilishi;

-fermerxo‘jaliklarimanfaatlariniko‘zlabda’voarizalarinitaqdimetish, sudgadavlatbojito‘lamasdanshikoyatqilishhuquqiberildi.

BugungikundaRespublikada 5430 tafermerxo‘jaliklarimavjudbo‘lib, shundanpaxta-g‘allachilikda 3682 tafermer, sabzavotvapolizchilikta 321tafermer, chorvachilikta 377 tafermer, bog‘vauzumchilikta 514 tafermer, g‘allavasabzavotchilikta 326 tafermerva 210 tafermerxo‘jaliklariboshqayo‘nalishlardaishbilanband.

Ularga 288 ming 898.4 gektarmaydoniajratilibberilgan, Fermerxo‘jaliklarida 12 ming 490 nafarxodimlarishbilanta’minlandi.

2016 yilQoraqalpog‘istonRespublikasidako‘ptarmoqlifermerxo‘jaliklarinirivojlantirishbo‘yichamanzilliDasturiqabulqilindi.

DasturgaasosanRespublikabo‘yichajami 748 tafermerxo‘jaliklariniko‘ptarmoqlifermerxo‘jaligigaaylantirishnazardatutilib, amaldajoriyyilningiyuloyigaqadartashkiletilganko‘psohalifermerxo‘jaliklarisoni 433 tahamdako‘psohalifaoliyatuchunajratilganimtiyozlikreditlarsoni 429 tafermerxo‘jaliklariga 248 gektarermaydaniga 2535,0 mlnso‘mamaldaajratildi.

Yilmobayinidaichkibozornisabzavot, kartoshka, mevavapolizmahsulotlaribilandoimiyta’minlash, shuningdek, chetelbozorlarnio‘timlivaraqobatgachidamlibo‘lgantozamevavaqaytaishlanganmeva-sabzavotmahsulotlarineksportetishningko‘laminikengaytirishvaturlariniko‘paytirishdaO‘zbekistonRespublikasiPrezidentiningjoriyyilning 12 aprelkungi “Meva-sabzavot, kartoshka, vapolizmahsulotlarinsotibolishvaulardanfoydalanishtiziminietishtirishto‘g‘risinda”giqaroriengmuhimahamiyatgaegabo‘ldi. Qarorningbajarilishinta’minlashbo‘yichaRespublikamizdabirqatorishlarolibborildi.

Qoraqalpog‘istonRespublikasiQishloqvasuvxo‘jaligivazirligimutaxassislarivaAdliyavazirligixodimlarita’kidlaganidek, barchakategoriyadagixo‘jaliklarida 11 ming 111 gektargasabzavot, 9508 gektargapoliz, 5325 gektargakartoshkaekilib, to‘liqnavlarolindi. Bundantashqari, 247 gektarmaydondayangiintensivbog‘lar, 247 gektardatokzorlaryaratildi. Ushbumaydonlarga 123,5 mingdonameva, 296,4 mingdonatokzornavlariekildi. SHubilanbirga 118 gektarmaydondagieskibog‘da, 65 gektartokzorlarningrekonstruksiyaishlariniolibborildi. Bugungikungaqadar 6778 gektarbog‘ning, 1268 gektartokningqatororalarigasabzavotekinlariekilib, oziqlantirishishlariolibborilmoqda.

Fermerxo‘jaliklariishlariningsamaradorliginoshirishvaulargashart-sharaoitlaryaratish, ekishlikmaydonlardanmaqsadlifoydalanishbo‘yichabarchatumanlardaermaydonlarinoptimallashtirishishlariolibborilib, to‘liqinventarizatsiyadano‘tkazildi. SHuningnatijasidameva-sabzavotetishtirishda 321 tafermerxo‘jaligiga 1467 gektar, bog‘dorchilikvatokzorchilikkaixtisoslashgan 514 tafermerxo‘jaligiga 1510 gektar, bundantashqarisabzavot-g‘allaetishtirishbo‘yichayangidantashkiletilgan 326 tafermerxo‘jaliklariga 4532 gektarermaydonlariajratilibberildi.

2016 yilgihosilidanboshlabtozameva-sabzavot, kartoshka, poliz, mahsulotlarivauzumsotibolishbo‘yichadavlatbuyurtmalariehtiyojlariuchunkiritilishi, tozamevavaqaytaishlanganmeva-sabzavotmahsulotlari “O‘zagroeksport” ixtisoslashgantashqisavdokompaniyasitomonidantashqisheriklarbilanto‘g‘ridan-to‘g‘rieksportshartnomalarishuningdek, fermervadehqonxo‘jaliklari, agrofirmalarvaqaytaishlashkorxonalario‘rtasidatuziladiganshartnomalarbo‘yichaeksportetilishikengimkoniyatlareshiklarinioshibbermoqda. Bugungikunimeva-sabzavotmahsulotlarinetishtirishuvchi, tayyorlovchivaeksportetuvchikorxonalarbilan “O‘zagroeksport” ixtisoslashgantashqisavdokompaniyasio‘rtasidashartnomalartuzishishlarito‘liqtamomlandi. RossiyaFederatsiyavaQozoqstonRespublikasigameva-sabzavotmahsulotlareksportetishbo‘yichashartnomalartuzildi.

Elimizningtengiyo‘qtuproq-iqlimsharoitiyuqorisifatlimevavasabzavotlarnietishtirishuchunqulayimkoniyatlaryaratadi. SHuninguchunmahsulotlarimizmazasio‘zgachabo‘lib, chetellardankelganmehmonlarqiziqishbilanfoydalanadi. SHunazardako‘rganimizda, Prezidentimizningbuqarorielimizdatozamevavaqaytaishlanganmeva-sabzavotmahsulotlarinietishtirish, sotibolishbo‘yichatizimtashkillashtirishbilanbirqatordasohanijadalrivojlantirishtamuhimomilbo‘libxizmatqiladi.

Bugungifermerxo‘jaliklariqishloqxo‘jaligimaxsulotlarinietishtirishbilanchegaralanibqolmasdan, uniqaytaishlashnihamyo‘lgaqo‘ymoqda. Natijadaqishloqjoylarigasanoatniolibqirishga, aholibandliginita’minlashga, engmuhim, ichkiiste’molbozorinisifatlioziq-ovqatmaxsulotlaribilanto‘ldirishgasalmoqlihissaqo‘shmoqda.

jhkjhkjkjj

1 YUnusova X. O’zbekistonda millatlaro munosabatlar va ma’naviy jarayonlar. T., 2009. 130-bet.

1Ўзбекистон Республикасининг «Ўзбекистон Республикасида жамоат бирлашмалари тўғрисида»ги Қонуни.//Ўзбекистон Республикасининг қонунлари. 4-сон. -Т.: Адолат, 1993.-Б.155.

2Ўзбекистон Республикасининг «Ўзбекистон Республикасида жамоат бирлашмалари тўғрисида»ги Қонуни.//Ўзбекистон Республикасининг қонунлари. 4-сон. -Т.: Адолат, 1993.-Б.155.