1-мавзу. Мотивация ҳақида тушунча

ЎЗБЕКИСТОН МИЛЛИЙ УНИВЕРСИТЕТИ ИЖТИМОИЙ ФАНЛАР ФАКУЛЬТЕТИ ПСИХОЛОГИЯ КАФЕДРАСИ УМУМИЙ ПСИХОЛОГИЯ (ИЧКИ РЕГУЛЯЦИЯ) 5210203- ПСИХОЛОГИЯ (АМАЛИЙ ПСИХОЛОГИЯ) 5210204- ПСИХОЛОГИЯ (ОИЛА ПСИХОЛОГИЯСИ) 5210203- ПСИХОЛОГИЯ (ЁШЛАР ПСИХОЛОГИЯСИ)

• 1-мавзу. Мотивация ҳақида тушунча
• А.И.Расулов

Режа:

• Эҳтиёж тушунчаси
• Мотив ҳақида тушунча
• Мотивация тушунчаси моҳияти

ИЧКИ РЕГУЛЯЦИЯ

• 1.ИНСОН ХУЛҚ-АТВОРИНИНГ ТАШҚИ ВА ИЧКИ РЕГУЛЯЦИЯ ҚИЛУВЧИ ФАКТОРЛАРИ ЎЗАРО ТАЪСИРЛАШУВИДА СОДИР БЎЛАДИ.
• 2.ЭҲТИЁЖ, МОТИВ, МОТИВАЦИЯ.
• 3. ЭМОЦИЯ ВА ҲИС-ТУЙҒУ.
• 4. ИРОДА

• Эҳтиёжлар - назоратсиз ҳаракатларнинг ҳайдовчилари; тирик мавжудотнинг ҳолати, унинг мавжудлиги шартлари нимага боғлиқлигини ифодалайди.

Физиологик эҳтиёжлар

• ФИЗИОЛОГИК - ОЗИҚ-ОВҚАТ, УЙҚУ, НАФАС ОЛИШ, ОДАМЛАРНИНГ КЎПАЙИШИ, УЙ-ЖОЙ, ДАМ ОЛИШ, ЎЗИНИ ИҚЛИМНИНГ САЛБИЙ ТАЪСИРИДАН (ИССИҚЛИК, СОВУҚ ВА ҲК) ҲИМОЯ ҚИЛИШ ЗАРУРАТИ.

Экзистенциал эҳтиёжлар

• ЭКЗИСТЕНЦИАЛ - ҲАЁТИНГИЗНИ САҚЛАБ ҚОЛИШ ВА ҲИМОЯ ҚИЛИШ, ЎЗИНГИЗНИ, ОИЛАНГИЗНИ ВА УЙИНГИЗНИ БЕЗОВТАЛАНИШДАН, ТАБИИЙ ОФАТЛАРДАН, НОҚУЛАЙЛИКДАН ҲИМОЯ ҚИЛИШ ИСТАГИ.

Ижтимоий эҳтиёжлар

• ИЖТИМОИЙ - БУ ШАХСНИНГ ИЖТИМОИЙ, ЖАМОАВИЙ МАВЖУДОТ ЭКАНЛИГИНИ ВА ГУРУҲДАН ТАШҚАРИДА ЯШАЙ ОЛМАСЛИГИНИ АНГЛАТАДИ. БИРОР КИШИ ДЎСТЛИК, МЕҲР-МУҲАББАТНИ, СЕВГИНИ, МУЛОҚОТНИ, ЯҚИНЛАРИДАН ЁРДАМ СЎРАШНИ, БОШҚАЛАРГА ҒАМХЎРЛИК ҚИЛИШНИ, ЖАМОАГА ТЕГИШЛИ БЎЛИШНИ ВА ТАШКИЛОТЛАРДА ҚАТНАШИШНИ ИСТАЙДИ.

МАЪНАВИЙ ЭҲТИЁЖЛАР

• МАЪНАВИЙ - ИЖОДИЙ ФАОЛИЯТ ОРҚАЛИ ИНСОННИНГ НИМАГА ҚОДИРЛИГИНИ ҲАММА БИЛАН ИФОДА ЭТИШ ИСТАГИ, ЯЪНИ. ЎЗИНИ БАЖАРИШ УЧУН. МАЪНАВИЙ ЭҲТИЁЖЛАР ХИЛМА-ХИЛ ВА ИНСОН ҲАЁТИДА ЖУДА МУҲИМДИР.

ЭҲТИЁЖЛАРНИНГ УМУМИЙ ТУРЛАРИ

• МАЪНАВИЙ ЭҲТИЁЖЛАР
• НУФУЗЛИ ЭҲТИЁЖЛАР
• ИЖТИМОИЙ ЭҲТИЁЖЛАР
• МАВЖУД ЭҲТИЁЖЛАР
• ФИЗИОЛОГИК ЭҲТИЁЖЛАР

ЭҲТИЁЖЛАРНИНГ КЛАССИФИКАЦИЯСИ

• Моддий (овқатланиш, кийим-кечак, яшаш жойи)
• Маънавий (ўзи ва атрофдагиларни билишга, ижодкорликка ҳамда эстетик завқ олишга бўлган эҳтиёж)
• Социал (мулоқот, меҳнат, ижтимоий фаолият, бошқа инсонлар томонидан эътироф этилишга бўлган эҳтиёж)

МОТИВ

• 1.МОТИВ-ФАОЛИЯТ СИФАТИДА ИШТИРОК ЭТУВЧИ ЭРИШИЛАДИГАН МОДДИЙ ЁКИ ИДЕАЛ ПРЕДМЕТ; ФАОЛИЯТ АМАЛГА ОШИРИШ ЛОЗИМ БЎЛГАН БИРОР БИР НАРСА УЧУН УНИНГ ЙЎНАЛГАНЛИГИНИ ТАНЛАШНИ ЎЗИГА ХОС ҚЎЗҒАТУВЧИ ВА БЕЛГИЛОВЧИСИДИР

МОТИВ

• 2.МОТИВ-ШАХС ХАТТИ-ҲАРАКАТИ ВА ҲАРАКАТЛАРИНИ ТАНЛАШИ АСОСИДА ЁТУВЧИ АНГЛАШИЛГАН САБАБ

МОТИВ

• 3.МОТИВ-СУБЪЕКТ ЭҲТИЁЖИНИ ҚОНДИРИЛИШИ БИЛАН БОҒЛИҚ ҲАР ҚАНДАЙ ҚЎЗҒАЛИШ. БУ МАЗМУНДА МОТИВ СУБЪЕКТНИНГ ФАОЛЛИККА ОЛИБ КЕЛУВЧИ ВА УНИНГ ЙЎНАЛГАНЛИГИНИ БЕЛГИЛОВЧИ ТАШҚИ ЁКИ ИЧКИ ШАРТ-ШАРОИТЛАР ЙИҒИНДИСИ ТУШУНИЛАДИ.

Мотив

• МОТИВ → ҚЎЗҒАТИШ → ҲАРАКАТ {X. ХЕКХАУЗЕН),
• ҚЎЗҒАТИШ (МОТИВ) → ҲАРАКАТ (В. И. КОВАЛЕВ),
• ҚЎЗҒАТИШ → МОТИВ → ҲАРАКАТ (А. А. ФАЙЗУЛЛАЕВ).

Мотивациянинг тузилиши

• МАҚСАД

• ЭҲТИЁЖ

• МОТИВАЦИЯ

• ҲАРАКАТ

Мотивация

• Мотивация эҳтиёжни қондирилишига йўналтирилган хулқ атворнинг инстинктив дастурини амалга оширилишини таъминлайди ва хулқ-атворни йўлга солади.

Мотивация

• МОТИВАЦИЯ - БУ ТАШҚИ (СТИМУЛЛАР) ВА ИЧКИ (МОТИВЛАР) ОМИЛЛАРНИНГ МУРАККАБ ТАЪСИРИ БИЛАН БЕЛГИЛАНАДИГАН ШАХСНИНГ ЎЗИГА ХОС ХАТТИ-ҲАРАКАТ ТУРИНИ ОНГЛИ РАВИШДА ТАНЛАШИНИНГ ИЧКИ ЖАРАЁНИ (КИБАНОВ А.Я., 2009, 484-БЕТ).

Мотивнинг тузилмавий кўриниши

Мотивация турлари (биологик жиҳатдан)

• 1. Қуйи (бирламчи) – инстинктив, туғма («асосий майллар» И.П.Павлов бўйича: оч қолиш, чанқаш, қўрқув, жинсий туйғулари ва бошқалар.)
• 2. Олий (иккиламчи) – ҳаёт давомида ўзлаштириладиган.
• Психолгия асосий эътиборни олий (иккиламчи) мотивацияларга, яъни инсон фаолиятига боғлиқ жиҳатига кўпроқ этибор қаратади. Қуйи (бирламчи) мотивацияларга эса кўпинча кам эътибор беради.

Мотивациянинг биологик табиати

• У. МАКДАУГОЛЛ (W. MCDOUGALL, 1923), мотивацион диспозициялар
• — озуқа излаш ва тўплаш;
• — жирканиш; ёқимсиз ва зарарли нарсалардан қочиш ;
• — шаҳвонийлик; мулозамат қилиш ва никоҳ муносабатлари;
• — қўрқув; зарар етказувчи, таҳдид солувчи ҳолатлардан қочиш;
• — қизиқувчанлик; жой ва нарсаларни тадқиқ этиш;
• — ҳимоя қилиш ва ота-оналик васийлиги; озуқлантириш, ҳимоя ва кичик ёшдагилани ҳимоялаш ;
• — мулоқот; ўз тенгдошларини жамоасида бўлиш, ёлғизликда-ўзига мос гуруҳ излаш;
• — ўзини ўзи этироф этиш; ҳукмронликка, етакчиликка, ўзини тасдиқлашга ёки намойиш қилишга интилиш

• Тобелик; ён бериш, қулоқ солиш,намуна бўлиш, ўзини кучини устувор кўрсатадиганларга тобе бўлиш ;
• ––нафрат; тўсиқ ва қаршилилар, эркинликка тўсиқ бўлувчи ҳолатларга;
• –– ёрдамга чақириш; ёрдамга фаол даъват этиш, имконияти тугаб, ўзини кучи ва имконияти қолмганда;
• — яратувчанлик; бошпана ва меҳнат қуроллари ясаш
• — ўзлаштириш; ёқимли ва фойдали бўлган нарсаларни;
• — кулгу; камчилик ва нуқсонлар устидан кулиш;
• — КОМФОРТ; ноқулайлик туғдирувчи ҳолатлар ва жойлардан қочиш;
• — дам олтиш ва уйқу; ҳаркат қилмасликка мойиллик, толиққан ҳолатда дам олиш ва ухлаш
• — дайдилик; янги таассуротлар излаш.

Мотивация турлари (О.С.Нечаев)

• Мотивация

• Ташқи

• Кенг-социал

• Тор шахсий

• Ички

• Коммуникатив

• Линго билиш

• Инструментал