1-мавзу. Миф ва бадиий ижод. Қадимги халқлар мифлари. Миф ва жаҳон адабиёти. Мифологик мактаб: тарихи, вакиллари. Ака–ука Гриммларнинг “Немис мифологияси” асари

Қадимги шумерлар ва бобилликларни умуминсоний абадий-фалсафий муаммолардан қуйидагилари жуда қизиқтирган:

1. 
   Илоҳий тақдирни пок, мусаффо яшаш, гуноҳлардан қутулиш билан, яхшиликлар қилиш билан ижобий томонга ўзгартириш мумкинлиги масаласи. Улар алоҳида Такдир илоҳаси (зардуштийларда Порлоқ толе, римликларда Фортуна) га илтижо қилиб, пок мусаффо яшашга аҳд, ваъда қилганлар.
   
2. 
   Мангу ҳаёт ёки ақалли узоқ яшаш ва инсон руҳининг абадий ўлмаслиги масаласи. Барча диний эътиқоддарда бу дунё ҳаёти ва охират оламида яшашга ишонч-эътиқод, тасаввурлар яхши ривожланган. Бу ҳол Шумер ва Бобилда янада кучли.
   
3. 
   Бу дунёда гуноҳкор, ёвуз, адолатсиз одамларга тақдир, толе кулиб боқиши ва яхши, софдил одамларнинг бахтсизлиги ҳақидаги зиддиятлар муаммоси.
   
4. 
   “Билгамиш” достонида севги маъбудаси Инанна (Бобил вариантида — Иштар) билан Марҳумлар оламининг маликаси (ўлим илоҳаси Эрешкигал) опа-сингиллар деб тасвирланади. Достонда севги маъбудаси ўзининг маъшуқи шаҳзода-чўпон Думузини ўлим олами элчилари — жинлар қўлига топшириб юбориши рамзида, бизнингча, бундай ҳаёт фалсафаси бор: Севгувчи, ошиқ-доимо садоқатли, лекин севилгувчи-маъшуқа, маҳбуба доимо бевафодир. Одамзод ҳаётни севади, лекин ҳаёт одамзодга бевафо ва бебақо. Севги илоҳасининг синглиси - ўлим илоҳаси Эрешкигал достонда адолатли, бир сўзли, ваъдасига содиқ деб улуғланади. Ҳаёт ҳаммага бир хил қарамайди, ёмонларни алқаб, яхшиларга азоб беради. Ўлим эса ҳаммага бирдай қарайди, унга шоҳ билан гадонинг фарқи йўқ.
   
5. 
   “Билгамиш” достонида севги маъбудаси Инанна (Иштар) баҳодир паҳлавон (Билгамиш)ни ўзига ёр қилиб (тўғриси, ўзига асир қилиб) олмоқчи бўлиб, ширин сўзлар айтади. Аммо донишманд баҳодир Билгамиш унга алданмайди. У Инанна (Иштар)нингҳеч кимга вафо қилмаслигини, яхши одамларни йўлдан урувчи фоҳиша эканлигини айтади. Достон давомида Билгамиш, малика Иштарга “Аввал севги маъбудаси эдинг, энди фоҳишалар маъбудаси бўлдинг, энди сен қасрлар, боғларда эмас, кўча-кўйда, бозорларда жазман излайсан”,дейди. Бошқа жойда Энкиду унга “Менга хотин бўла туриб, бошқа эркакларни йўлдан урдинг, энг кучли арслонни севардинг, унга етти жойда чоҳ қазидинг, севимли отингни уриб қийнадинг, яна бир чўпон севгилингни бўрига айлантириб, итларга талатдинг”,деб лаънатлайди. Шумер ва Бобил бадиий адабиётида севги илоҳаси бахтсизлик келтиради деб қораланади. Буларнинг барчаси мажозий тасвирлар бўлиб, ҳаёт воқеаларининг инъикоси сифатида талқин қилинади.