1-мавзу: «Мещнат социологияси» фанининг ма=сади, вазифалари ва ижтимоий–и=тисодий фанлар билан узвий бо\ли=лиги

Mehnat  xarakteri-mehnat  to’g’risidagi  fanning  kategoriyasi  sifatida  mehnat 
jarayoni  ishtirokchilari  o’rtasidagi  munosabatlardan  iborat  bo’lib,  ular  xodimning 
mehnatga bo’lgan munosabatiga ham, mehnat unumdorligiga ham ta’sir ko’rsatadi.  
Mehnatni  tahlil  etishning  eng  muhim  metodologik  jihatlaridan  biri  mehnat 
funktsiyalarini  bilib  olishdir.  Mehat  o’zining  asosiy  ijtimoiy  fuktsiyalarida  quyidagicha 
namoyon bo’ladi:  
-ehtiyojni qondirish usuli (bu mehnatning birinchi va eng muhim funktsiyasi bo’lib, 
insonning ijtimoiy turmushi ana shundan boshlanadi); 
-ijtimoiy  boylining  yaratuvchisi  (bu  shunday  faoliyatki,  uning  yordamida  inson  o’z 
ehtiyojlarini  qondiradi,  o’zi  bilan  tabiat  o’rtasidagi  moddalar  almashinuvini  bevosita 
ifodalaydi, tartibga soladi, nazorat qiladi);  
-jamiyat  ijodkori  va  ijtimoiy  taraqqiyot  omili  (mehnat  ehtiyojlarni  qondirish  va 
boylik  yaratish  bilan  butun  ijtimoiy  taraqqiyotiga  asos  bo’ladi-jamiyatning  ijtimoiy 
qatlamlarini va ularning o’zaro hamjihatligi asoslarini shakllantiradi); 
-insonning  yaratuvchisi  (inson  kishilar  hayotining  barcha  boyliklarini  yaratib, 
ijtimoiy  taraqqiyot  sub’yekti  sifatidamaydonga  chiqadi,  umuma,  jamiyatni  mehnatga  jalb 
qilib,  o’z-o’zini  ham  rivojlantirib  boradi,  bilim  va  kasb  malakalarini  egallaydi,  muomala 
va o’zaro yordam ko’nikmalarini shakllantiradi); 
-insoniyatga  ozodlik  yo’lini  ochib  beruvchi  kuch  (u  odamlarga  o’z  xatti-
harakatlarining barcha uzoq tabiiy va ijtimoiy oqibatlarini oldindan hisobga olish imkonini 
beradi).  
 
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati: 
1.Abdurahmonov. Q., Bozorov N., Volgin N. va boshqalar. «Mehnat iqtisodiyoti va 
sotsiologiyasi». Toshkent: «O’qituvchi»-2001 yil, 8-27 betlar.  

---

 
8 
2.Abdurahmonov 
Q.H., 
Xolmo’minov  Sh.R.  «Mehnat  iqtisodiyoti  va 
sotsiologiyasi». Toshkent-2004 yil, 7-16 betlar.  
3.Aliqoriev N.S. va boshqalar. «Umumiy sotsiologiya». Toshkent-1999 yil, 127-130 
betlar.  
4.Dodobaev  Yu.T.,  Xudoyberdiev  A.  «Mehnat  iqtisodiyoti  va  sotsiologiyasi». 
Farg’ona-2001 yil, 7-23 betlar.  
5.Yelsukov  A.N.,  Babosov  Ye.M.,  Danilov  A.N.  va  boshqalar.  «Sotsiologiya». 
Minsk: «Tetra sistems»-1998 yil, 309-319 betlar.  
6.Markovich D. «Sotsiologiya truda». Moskva: «Progress»-1988 yil, 11-167 betlar.  
7.Toshenko J. «Sotsiologiya». Moskva: «Prometey»-1999 yil, 92-111 betlar.  
8.Shoyusupova N.T. «Mehnat sotsiologiyasi». Toshkent-2004 yil, 6-12 betlar.  
 
1-mavzuni mustahkamlash uchun test topshiriqlari. 
1.Mehnat sotsiologiyasi qanday ijtimoiy-iqtisodiy fanlar bilan uzviy bog’liq?  
a)tadbirkorlik faoliyati sotsiologiyasi   
b)mehnat bozori sotsiologiyasi 
v)mehnat fiziologiyasi 
g)kasblar sotsiologiyasi 
d)barcha javoblar to’g’ri.  
2.Mehnat jarayoni nechta asosiy tarkibiy qismni o’z ichiga oladi?  
a)ikkita  
b)uchta 
v)to’rtta 
g)beshta 
d)oltita 
3.Mehnat  jarayonini  tasvirlaydigan  bo’lsak,  u  qaysi  tarkibiy  qismlarni  o’z  ichiga 
oladi?  
a)xom-ashyo materiali 
b)mehat vositalari 
v)jonli mehnat sarflari 
g)a va b javoblari to’g’ri.   
d)a, b va v javoblar to’g’ri 
4.Mashinalar asbob-uskunalar, mexanizmlar shu kabilar..   ga taalluqli.  
a)mehnat jarayoni 
b)mehnat vositalari 
v)mehnat predmetlari 
g)mehnat strukturasi 
d)ishlab chiqarish. 
5.Quyidagilardan 
qaysi  biri 
mehnatning  asosiy  kategoriyalariga  tegishli 
hisoblanadi?  
a)mehnat mazmui 
b)mehnat xarakteri 
v)mehnat sharoiti 
g)a va b javoblar to’g’ri 
d)a, b va v javoblar to’g’ri. 
6.Xodimning  mehnat predmetlari  va  vositalari bilan o’zaro  munosabatga kirishuvi-
bu ..   dir.  
a)mehnat mazmuni 

---

 
9 
b)mehnat xarakteri  
v)mehnat sharoitlari 
g)mehnat kooperatsiyasi 
d)mehnat jarayoni. 
7.Mehnat mazmuni qanday belgilar bilan xarakterlanadi?  
a)mehnatning murakkabligi  
b)xodimning kasbga yaroqliligi 
v)xodimning mustaqillik darajasi  
g)mehnat reduktsiyasi 
d)a, b va v javoblar to’g’ri.  
8.Murakkab mehnatni oddiy mehnatga aylantirish nima deyiladi?  
a)mehnat jarayoni 
b)mehnat kooperatsiyasi 
v)mehnat reduktsiyasi 
g)mehnat taqsimoti 
d)mehnat vositalari. 
9.Mehnat  mazmunini  tahlil  qilish  vaqtida  mehnat  jarayonida  qanday  funktsiyalar 
amalga oshirilishi hisobga olinadi?  
a)mantiqiy funktsiya 
b)ijro etuvchilik funktsiyasi 
v)qayd etish va nazorat qilish fuktsiyasi 
g)tartibga solish funktsiyasi 
d)barcha javoblar to’g’ri.  
10.Zarur  mehnat  operatsiyalarining  maqsadi  va  va  uni  tayyorlash  bilan  bog’liq 
bo’lgan funktsiya nima deb ataladi?  
a)mantiqiy funktsiya 
b)ijro etuvchilik funktsiyasi 
v)qayd etuvchi funktsiyasi 
g)nazorat qilish funktsiyasi 
d)tartibga solish funktsiyasi 
11.Qaysi  funktsiyasi  texnologiya  jarayonini,  belgilangan  dasturni  bajarishning 
borishini kuzatadi?  
a)qayd etish funktsiyasi 
b)nazorat qilish funktsiyasi 
v)mantiqiy funktsiya 
g)a va b javoblari to’g’ri 
d)a, b va v javoblar to’g’ri 
12.Berilgan dasturni tuzatish va unga aniqlikni qaysi funktsiya kiritadi?  
a)mantiqiy funktsiya 
b)nazorat qilish funktsiyasi 
v)tartibga solish funktsiyasi 
g)qayd qilish funktsiyasi 
d)ijro etuvchilik funktsiyasi. 
13.Ijtimoiy jarayonlarni tadqiq qilish, ularni tartibga solish, boshqarish, prognozlash 
va rejalashtirish bo’yicha tavsiyalar ishlab chiqish–bu mehnat sotsiologiyasining.. 
a)ob’yekti 
b)maqsadi 
v)vazifasi 

---

 
10 
g)predmeti 
d)strukturasi 
14.Mehnatni  ijtimoiy-iqtisodiy  jarayon  sifatida,  hamda,  jamiyatning  mehnat 
sohasini,  uning  ijtimoiy  istitutlar  bilan  aloqalarini  qamrab  olgan  holda  o’rganuvchi  fanni 
ko’rsating?  
a)mehnat sotsiologiyasi 
b)mehnat psixologiyasi 
v)mehnat fiziologiyasi 
g)mehnat iqtisodiyoti 
d)mehnat huquqi.  
15.Sanoat  sotsiologiyasi  sanoatning  ijtimoiy  muammolarini  nechta  bosqichda 
o’rganadi?  
a)ikkita  
b)uchta 
v)to’rtta 
g)beshta 
d)oltita 
16.Sanoat  sotsiologiyasi  sanoatning  ijtimoiy  muammolarini  qanday  bosqichlar 
orqali o’rganadi?  
a)umumiy 
b)xususiy yoki tarmoq 
v)korxona doirasidagi hodisalarga oid  
g)a va b javoblar to’g’ri.  
d)a, b va v javoblar to’g’ri.  
17.Tashkilotda  ishlab  chiqarishni  boshqarish  tuzilmalari,  rasmiy  va  norasmiy 
guruhlar, boshqarish  va  ijro etish tizimi, adaptatsiya,  yetakchilik,  martaba kabilarni  qaysi 
soha o’rganadi?  
a)saoat sotsiologiyasi 
b)biznes sotsiologiyasi 
v)tashkilotlar sotsiologiyasi  
g)mehnat jamoasi sotsiologiyasi 
d)mehnat bozori sotsiologiyasi.  
18.Mehnat  faoliyatining  muayya  shakllari  va  insonning  mehnatga  bo’lgan 
munosabatini shakllatirishning psixologik qonuniyatlarini qaysi fa tadqiq etadi?  
a)mehnat sotsiologiyasi 
b)tashkilotlar psixologiyasi 
v)kasblar sotsiologiyasi 
g)mehnat psixologiya 
d)mehnat huquqi. 
19.Iqtisodiy  qonularning  mehnat  sohasida  amal  qilish  mexanizmini,  ularning 
mehnatni ijtimoiy tashkil etishda namoyon bo’lish shakllarini qaysi soha o’rgannadi?  
a)mehnat iqtisodiyoti 
b)tadbirkorlik faoliyati sotsiologiyasi 
v)mehnat jamoasi sotsiologiyasi  
g)mehnat bozori 
d)mehnat fiziologiyasi 
20..      mehnat  munosabatlarning  yuridik  tomonini  belgilab  beradi  va  mehnat 
sohasidagi xulq-atvorni nazorat qilish orqali amalga oshiradi?  

---

 
11 
a)mehnat fiziologiyasi 
b)mehnat huquqi 
v)mehnat psixologiyasi 
g)mehnat iqtisodiyoti 
d)mehnat sotsiologiyasi 
21.Hozirgi sharoitda mehnat jarayoni qanday xususiyatlar bilan ajralib turadi?  
a)mehnat jarayonining itelektual potentsiali ortadi. 
b)mehnat harajatlari moddiy qismining ulushi ortadi.  
v)mehnat jarayoni ijtimoiy jihatining ahamiyati ortadi. 
g)a va b javoblari to’g’ri. 
d)a, b va v javoblari to’g’ri.  
22.Xodimning kasbga yaroqliligi nimalar bilan bog’liq?  
a)insonning qobiliyatlari 
b)genetik iqtidorlarning shakllanishi 
v)kasbni to’g’ri tanlash 
g)kadrlarni tanlash 
d)barcha javoblar to’g’ri. 
23.Murakkab oddiy mehnatni o’lchash uchun qanday tushuncha qo’llaniladi?  
a)mehnat taqsimoti 
b)mehnat reduktsiyasi 
v)mehnat kooperatsiyasi 
g)ish o’rinlari 
d)ishlab chiqarish texnologiyasi. 
24.Xom-ashyo materiali-bu..  
a)mehnat predmetlari 
b)mehnat vositalari 
v)ishlab chiqarish jarayoni 
g)kasanachilik 
d)mehat sharoitlari 
25.Mehnat  mazmuni  va  mehnat  xarakteri-bular  mehnatning  asosiy    ..  
hisoblanadilar.  
a)sub’yektlari 
b)ko’rinishlari 
v)kategoriyalari 
g)turlari 
d)qirralari.