1-мавзу: «Мещнат социологияси» фанининг ма=сади, вазифалари ва ижтимоий–и=тисодий фанлар билан узвий бо\ли=лиги

Ish  vaqti  rejimi-buxodimlar  uchun  belgilangan  ish  vaqti  muddatining  muayyan 
kalendar  davr  (sutka,  hafta,  oy  va  shu  kabilar)  doirasidagi  taqsimotdir.  I  shvaqti  rejimi 
tushunchasi quyidagi tarkibiy unsurlarni o’z ichiga oladi:  
-kundalik ish (smena) muddati;  
-ish boshlanadigan va tugallanadigan payt;  
-ishdagi tanaffuslar vaqti;  
-sutkadagi smena miqdori;  
-ish kunlari bilan ishlanmaydigan kunlar navbatma-navbat kelishi;  
-xodimlarni bir smenadan boshqasiga o’tkazish tartibi va boshqalar.  
Moslanuvchan ish vaqti rejimi.  
Moslanuvchan  ish  vaqti  rejimi-ish  vaqtidan  foydalanishning  shunday  usuliki,  bunda 
korxonaning  ayrim  xodimlari  (xodimi)  uchun  yoki  bo’linmalari  (bo’linmasi)  jamoasi 
uchun  ish  vaqti  muddatini  muayyan  doirada  ularning  (uning)  o’zi  tomonidan  boshqarib 
borishiga  yo’l  qo’yiladi.  Aniqroq  qilib  aytganda,  xodim  o’zi  uchun  belgilangan 
moslashuvchan  ish  vaqti  rejimining  variantiga  qarab  muayyan  kalendar  davrda  kundalik 
ish  vaqtining  boshlanish  va  tugallanish  paytini  yoki  ish  kunlari  soni  va  muddatini  o’zi 
belgilaydi: faqat bitta sharti joriy etilgan ish vaqti normasini, albatta, ishlab berishi kerak.  
Moslashuvchan ish vaqti rejimining tarkibiy unsurlari quyidagilardan iborat:  
-qayd qilib qo’yilgan ish vaqti- xodim o’z ish joyida bo’limi shart bo’lgan vaqt.  
-o’zgaruvchan  ish  vaqti-xodim  ishni  o’z  ixtiyori  bo’yicha  boshlash  va  tugatishga 
haqli bo’lgan doiradagi vaqt.  

---

 
74 
-ishdagi tanaffuslar-vaqtning xodim dam olish va ovqatlanish, bolani boqish-emizish 
va boshqa maqsadlar uchun dalanishga haqli bo’lgan davri.  
Ishlarni  tashkil  etishning  vaxta  usulidagi  vaqt  rejimi.  Vaxta  usuli  ishlarni  tashkil 
etishning  shunday  usulidirki,  unda  maxsus  jamlangan  xodimlar  (vaxtachilar)  muayyan 
kalendar  davr  mobaynida  ma’lum  muddatga  doimiy  ish  joyidagi  ishni  to’xtatib, 
korxonaning muqim joyi va yashash manzillaridan anchagina olis bo’lgan ishlab chiqarish 
ob’yektlarida  ish  bajarilishi  kerak.  Vaxta  usulidagi  i  shvaqti  rejimining  har  qanday 
variantida hisobga olinadigan davr quyidagilarni qamrab olishi lozim:  
-hisobga olinadigan davr uchun muddati belgilangan tartibda hisoblab chiqariladigan 
ish vaqti;  
-korxona joylashgan  yerdan (yig’ilinadigan  punktdan)  ishlanadigan joyga  yetib olish 
va qaytish uchun yo’lga ketadigan vaqt;  
-mazkur hisobga olinadigan davrdagi dam olish vaqti.  
Xizmat  safaridagi  ish  vaqti  rejimi.  Xizmat  safariga  yuborish  tartibi,  safar  muddati, 
xodimning bu boradagi xarajatlarini qoplash tartibi, shuningdek, safar bilan bog’liq boshqa 
masalalar,  asosan,  1993  yil  19  aprelda  O’zbekiston  Respublikasi  Moliya  vazirligi  bilan 
Mehnat vazirligi tomonidan tasdiqlangan «MDH mamlakatlari doirasidagi xizmat safarlari 
to’g’risidagi yo’riqnoma» bilan tartibga solinadi. Ushbu yo’riqnomaga binoan, xodimning 
xizmat  topshirig’ini  bajarish  uchun  doimiy  ish  joyidan  chetga,  boshqa  joyga  ish 
beruvchining farmoyishi (buyrug’i)ga ko’ra muayyan muddatga borishi xizmat safari, deb 
e’tirof  etiladi.  Doimiy  ishi  yo’lda  o’tadigan,  shuningdek,  sayyor,  ko’chma  tusda  bo’lgan 
xodimlarning  (masalan,  suzib  yuruvchi,  kemalarning  xodimlari  yo’lovchilar  tashiydigan 
poezdlar,  havo  transporti brigadirlari  xodimlari  va shu kabilarning)  xizmat taqozosi  bilan 
yurishi xizmat safari hisoblanmaydi.  
«MDH  mamlakatlari  doirasidagi  xizmat  safarlari  to’g’risidagi  yo’riqnoma»ning  7-
bandiga  binoan,  xizmat  safaridagi  xodimlarga  ular  qaysi  birlashma,  korxona,  muassasa, 
tashkilotga  yuborilgan  bo’lsa,  shu  birlashma,  korxona,  muassasa,  tashkilotning  i shvaqti, 
hamda, dam olish vaqti rejimi tatbiq etiladi. Xizmat safaridagi xodim bir vaqtning o’zida 
bir  necha  topshiriqni  bajarish  vazifasi  yuklanadigan  hollarda  ular  uchun  ish  vaqti  rejimi 
bevosita  xizmat safari topshirig’ida belgilanishi yoki xizmat safari davriga  mo’ljallangan 
maxsus  ish  jadvalida  tayin  etilishi  mumkin.  Xizmat  safarida  belgilangan  joyda  haqiqatda 
bo’lingan  vaqt bu  joyda  bo’lingan  kun  va  u  yerdan  jo’nab  ketilgan  kun  xususida  xizmat 
safari  guvohnomasida  qayd  etilgan  belgilarga  qarab  aniqlanadi.  Bundan  tashqari,  barcha 
korxonalarda  xizmat  safariga  jo’nab  ketayotgan  va  xizmat  safari  bilan  kelgan  shaxslar 
tastiqlangan shakldagi maxsus daftarlarda qayd etib borilishi lozim. 
Kasanachi shaxslar tomonidan ish vaqtidan foydalanishning o’ziga xos xususiyatlari. 
Ish  beruvchi  bilan  tuzilgan  mehnat  shartnomasi  asosida  ish  bajarishni  o’zining  yashash 
joyida  yoki  o’z  hohishiga  ko’ra  boshqa  tura  rjoy  binolarida  (ammo,  ish  beruvchining 
ishlab chiqarish joylarida emas), ish beruvchining ko’rsatmalari, topshiriqlariga binoan va 
kim  berishdan  qat’i  nazar  uskunalar,  asboblar,  materiallar  va  boshqa  istifoda  etiladigan 
resurslardan  foydalangan  holda  tovarlar  ishlab  chiqarish  yoki  xizmatlar  ko’rsatish 
maqsadida  amalga  oshiriluvchi  jismoniy  shaxs  kasanachi  sanaladi.  Kasanachilarning 
mehnati  O’zbekiston  Respublikasi  Mehnat  Vazirligi  tomonidan  1998  yil  5  avgustda 
tasdiqlangan  va  O’zbekiston  Respublikasi  Adliya  Vazirligi  tomonidan  1998  yil  28