1-мавзу: «Мещнат социологияси» фанининг ма=сади, вазифалари ва ижтимоий–и=тисодий фанлар билан узвий бо\ли=лиги

Migratsiya-bu  insonlarni  hududiy  jihatdan  safarbar  etishdir,  shuningdek,  yashash 
joyining  o’zgarishi  ham  shunga  kiradi.  Minratsiya  ko’p  sabablarga  ko’ra  kelib  chiqadi. 
Ulardan  ko’p  uchraydiganlari  quyidagilar:-ishlab  chiqarishni  regioal  joylashtirishdagi 
keskin  o’zgarishlar  (masalan,  bu  joylashtirishda  ishlab  chiqarishning  bir  turigina 
hukmronlik qiladi, bunday qisqartirishlar o’ta tig’iz joyda yashayotganlar uchun juda katta 
ish  muammosini  keltirib  chiqaradi);-o’z  kasb  yo’nalishini  amalga  oshirish  bo’yicha 
imkoiyatlarni  yaratish,  boshqa  yashash  joyida  oylik  ish  haqining  eng  yaxshi  shart-
sharoitlariga ega bo’lgan ishga joylashish;  
-hayot tarzining eng yaxshi shart-sharoitlariga, sifatiga erishish uchun intilish;-inson 
sog’lig’i, hamda iqlimga xos yashash va ishlash shart-sharoitlarining zarurligi; -oila-nikoh 
holatlari,  oilalarga,  qarindoshlarga  qo’shilish;-ma’lum  bir  madaniyatga,  bilimga  va 
yashash  tarzini  o’zgartirishga  ehtiyoj;-turar-joy  shart-sharoitlarini  yaxshilash  imkoni  va 
zarurligi;-ijtimoiy  va  etnik  ziddiyatlar;-mehnat  ziddiyatlari  va  oiladagi  ziddiyatlar;-
tasodifiy holatlar, vaziyatlar va hokazo.  
Migratsiya  ko’p  hollarda  turar-joy  bilan  bog’liq  muammolarni  keltirib  chiqaradi. 
Birinchidan, juda ko’p holatlarda o’ziga xos ko’chib borganlar toifasi haqida shuni aytish 

---

 
111 
mumkinki,  ular  o’zlari  va  davlatning  oldiga  talaygina  muammolar  qo’ya  oladigan 
kishilardir. Ikkinchidan, ko’chib borish jarayonida turar-joy borasida  mahalliy aholi  bilan 
o’zaro  ziddiyatlar  kelib  chiqishi  mumkin,  jumladan  ijtimoiy-sinfiy,  ijtimoiy-regional 
ijtimoiy-etnik  muammolar  shular  qatoriga  kiradi.  Uchinchidan,  cheklanganlik  va  turar  –
joy  narxining  juda  yuqoriligi  oilaviy  ravishda  ishga  joylashtirishga  imkon  bermaydi. 
To’rtinchidan,  turar-joy  uchun  haq  to’lash  odamlarni  migratsiyaga  nisbatan  jiddiy 
munosabatda bo’lishiga undaydi, lekin bu narsa to’siq bo’la olmaydi, chunki biz ijtimoiy-
iqtisodiy  jihatdan  yaxshi  ta’minlangan  ijtimoiy  qatlamlar  haqida  fikr  yuritamiz. 
Beshinchidan,  yashash  uchun  ruxsat  olish  istituti  bir-biriga  qarama-qarshi,  ya’ni  bir 
tomonidan,  u  tartib-intizomni  saqlaydi,  lekin,  ikkinchi  tomondan,  ba’zi  bir  inson 
huquqlarini chegaralab qo’yadi.  
 
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati: 
 
1.Shoyusupova N.T. «Mehnat sotsiologiyasi». Toshkent-2004 yil, 63-75 betlar.  
 
11-mavzuni mustahkamlash uchun test topshiriqlari. 
 
1..  ..    ..-bu  odamlarning  bir  ijtimoiy-professional  guruhdan  boshqa  guruhga  yoki  bandlik 
doirasiga, mehnat faoliyatining boshqa turlariga, boshqa ish joylariga o’tib ketishdir. 
a)ijtimoiy-mehnat safarbarligi 
b)ijtimoiy-mehnat taqsimoti 
v)mehnat jarayoni 
g)mehnat sharoitlari 
d)mehnat huquqi. 
2.Qaysi qatorda ijtimoiy-mehnat safarbarligining turlari ko’rsatilgan?  
a)avlodlar ichida va o’zaro orasidagi  
b)gorizontal va vertikal 
v)tashqi va ichki 
g)yakka va guruhiy 
d)barcha javoblar to’g’ri. 
3.Ochiqcha gorizontal holatlarga nimalar tegishli?  
a)kadrlar ko’nimsizligi 
b)kadrlar ish joyining o’zgarib turishi 
v)xodimlar almashinuvi 
g)a va b javoblari to’g’ri 
d)a, b va v javoblari to’g’ri 
4.Ochiqcha vertikal o’zgarishlarga nimalar taalluqli?  
a)kadrlarning o’sishi 
b)boshqarishda ish joylarining o’zgartirilishi  
v)kadrlar ko’nimsizligi 
g)a va b javoblari to’g’ri  
d)a, b va v javoblari to’g’ri.  
5.Ijtimoiy-mehnat safarbarligi qanday baholanishi mumkin?  
a)umumiy va maxsus  
b)asosiy va salbiy 
v)asosiy va qo’shimcha 
g)tashqi va ichki 

---

 
112 
d)tartibli va tartibsiz. 
6.Baho berishning qanday ko’rinishlari mavjud?   
a)o’z-o’ziga baho berish    
b)o’zaro (bir-biriga) baho berish 
v)ekspertlar bahosi 
g)a va b javoblari to’g’ri 
d)a, b va v javoblari to’g’ri. 
7.Ma’muriyat tomonidan beriladigan baho nima deb ataladi?  
a)o’z-o’ziga baho berish 
b)o’zgacha baho berish 
v)ekspert bahosi 
g)bir-biriga baho berish 
d)o’zaro baho berish. 
8.  ..  ..  ..-bu  o’byektiv  va  sub’yektiv  holatlardan  iborat,  ya’ni  safarbarlikka  ta’sir  etadi, 
ularni amalga oshiradi yoki amalga oshmaydigan qilib qo’yadi, ularga yordam ko’rsatadi.  
a)ijtimoiy-mehnat safarbarligining omillari 
b)uning sub’yektlari 
v)ijtimoiy-mehnat safarbarligi 
d)ijtimoiy-mehnat jarayonlari. 
9.Quyida keltirilgan javoblardan qaysi biri ijtimoiy–mehnat safarbarligi omillari jumlasiga 
kiradi?  
a)yosh va ish staji 
b)ma’lumotlarga ega bo’lish 
v)oilaviy ahvol va holatlar 
g)ishga nisbatan qat’iylik 
d)barcha javoblar to’g’ri. 
10.Quyida  keltirilgan  javoblardan  qaysi  biri  ijtimoiy—mehnat  safarbarligining  omillari 
jumlasiga kirmaydi?  
a)umumiy ijtimoiy-iqtisodiy sabablar   
b) kasbga yo’naltirishning ijtimoiy-madaniy modellari va o’ziga xos tomonlari  
v)Raqobatga bo’lgan munosabat 
g)o’z-o’ziga baho bermaslik 
d)oilaviy ahvol va holati. 
11.    ..  ..  ..-bu  insonlarni  hududiy  jihatdan  safarbar  etish,  shuningdek,  yashash  joyining 
o’zgarishi ham shunga kiradi. 
a)emmigratsiya  
b)minratsiya  
v)urbanizatsiya 
g)stratifikatsiya 
d)klassifikatsiya. 
12.Migratsiya qanday sabablarga ko’ra kelib chiqadi?  
a)ishlab chiqarishni regional joylashtirishdagi keskin o’zgarishlar 
b)o’z kasb yo’nalishini amalga oshirish bo’yicha imkoniyatlarni yaratish  
v)hayot tarzining eng yaxshi shart-sharoitlariga erishish uchun intilish 
g)ijtimoiy va etnik ziddiyatlar 
d)barcha javoblar to’g’ri. 
13.Ko’chib  borish  jarayonida  turar-joy  borasida  mahalliy  aholi  bilan  qanday  ziddiyatlar 
kelib chiqishi mumkin?  

---

 
113 
a)ijtimoiy-sinfiy 
b)ijtimoiy-regional  
v)ijtimoiy-etnik 
g)a va b javoblari to’g’ri 
d)a, b va v javoblari to’g’ri.  
14.Ijtimoiy-mehnat safarbarlining nechta turi mavjud? 
a)uchta 
b)to’rtta  
v)beshta 
g)oltita 
d)yettita. 
15.Bir martalik yoki permanent, majbur qilingan yoki ko’ngilli safarbarlik ijtimoiy-mehnat 
safarbarligining ..   ..   ..  hisoblanadi. 
a)turlari 
b)omillari  
v)vositalari 
g)tarkibiy qism (element)lari 
d)sub’yektlari. 
16.    ..      ..      ..  deb  boshqaruv  qarori  xulosasiga  ko’ra,  xodimning  roziligisiz  bajarilgan 
safarbarlik tushuniladi.  
a)bir martalik safarbarlik 
b)guruhiy safarbarlik  
v)majbur qilingan safarbarlik 
g)gorizontal safarbarlik  
d)avlodlar ichidagi safarbarlik. 
17.O’zaro baho berish deganda nima tushuniladi?  
a)o’z-o’ziga baho berish 
b)ekspert baholash  
v)bir-biriga baho berish 
g)a va b javoblari to’g’ri 
d)a, b va v javoblari to’g’ri 
18.Yosh,  ish  staji,  oilaviy  ahvol,  ma’lumotlarga  ega  bo’lishi  kabilar  ijtimoiy-mehnat 
safarbarligining ..  ..  .. hisoblanadi.  
a)vositalari 
b)omillari  
v)ko’rinishlari 
g)o’ziga xos xususiyatlari 
d)tarkibiy qism (element)lari. 
19.Migratsiya-bu ..  ..  .. demakdir.  
a)o’tkazish 
b)tartibga solish  
v)guruhlash 
g)ko’chirish 
d)nazorat ostiga olish. 
20.Migratsiya ko’p hollarda nima bilan bog’liq muammolarni keltirib chiqaradi?  
a)turar-joy 
b)ma’lumot olish  
v)sog’liqni saqlash 

---

 
114 
g)ishlab chiqarish 
d)maishiy xizmat. 
21.Ijtimoiy-mehnat safarbarligining  ijobiy  yoki salbiy baholanishida eng asosiy  mezonlar 
bo’lib nimalar sanaladi?  
a)ratsional ish joyi 
b)mehnat sharoitlarining yaxshilanayotganligi  
v)tashkilotdagi ijtimoiy muhitning ta’siri 
g)iqtisodiy ahvolning o’zgarayotganligi 
d)barcha javolar to’g’ri. 
22.Ijtimoiy-mehnat safarbarligining omillari qanday holatlardan iborat?  
a)gorizontal va vertikal 
b)o’byektiv va sub’yektiv  
v)ichki va tashqi  
g)bir martalik va permanent 
d)yakka va guruhiy. 
23.Quyidagilardan qaysi biri ijtimoiy-mehnat safarbarligi turlari jumlasiga taalluqli emas? 
a)majbur qilingan yoki ko’ngilli  
b)bir martalik yoki permanent  
v)o’byektiv yoki sub’yektiv 
g)yakka yoki guruhiy 
d)ichki va tashqi. 
24.Ijtimoiy-mehnat safarbarligining nechta omillari mavjud?  
a)to’rtta 
b)beshta  
v)oltita 
g)yettita 
d)sakkizta. 
25.Xodim  ish  joyini  bir  necha  marotaba  o’zgartirishi  safarbarlikning  qaysi  turiga  misol 
bo’la oladi?  
a)yakka safarbarlik 
b)avlodlar ichidagi safarbarlik  
v)ko’ngilli safarbarlik 
g)permanent safarbarlik 
d)tashqi safarbarlik.