1-мавзу: «Мещнат социологияси» фанининг ма=сади, вазифалари ва ижтимоий–и=тисодий фанлар билан узвий бо\ли=лиги

-«Mehnat sotsiologiyasi» fani mehnatga oid sotsiologik va nosotsiologik yo’nalishdagi fanlar bilan chambarchas bog’liq. Binobarin, ular o’rganadigan soha, aksariyat hollarda, «Mehnat sotsiologiyasi»da o’rganiladigan muammolar bilan muvofiq keladi, chunki ularning ko’plari «Mehnat sotsiologiyasi» doirasida rivoj topadi. Ammo, shuni ham eslatib o’tish kerakki, hozir bu fanlar ushbu fan mavzusiga kiritilmay qo’yilgan muammolarni ko’tarmoqda. Masalan, «Kasblar sotsiologiyasi» doirasida u yoki bu kasbning o’rni va ahamiyati, xodim uchun istiqbolliligi, jamiyatning kasb strukturalari statiklari va dinamiklari, kasb tanlash motivlari, kasblarning nufuzi, kasbiy madaniyat muammolari, turli kasb uyushmalarining o’zaro aloqalari o’rganilayotir. «Sanoat sotsiologiyasi» sanoatning ijtimoiy muammolarini uch bosqichda o’rganadi. Bular umumiy (jamiyatdagi industrial munosabatlar), xususiy yoki tarmoq (sanoatdagi ijtimoiy hodisalar va jarayonlarga yo’naltirilgan) hamda, korxona doirasidagi ijtimoiy hodisalarga (korxona doirasida «insonlararo munosabatlar») oid bosqichlardir. «Tashkilotlar sotsiologiyasi» tashkilotda ishlab chiqarishni boshqarish tuzilmalari, rasmiy va norasmiy guruhlar, boshqarish va ijro etish tizimi, adaptatsiya, yetakchilik, martaba kabilarni o’rganadi. «Mehnat jamoasi sotsiologiyasi» insonlarning hamkorlikdagi mehnat faoliyati qonuniyatlari, mehnat jamoalarining turlari, vazifalari, tuzilmasi, ijtimoiy texnologiyalardan foydalanib, ularning faoliyatini yaxshilash, turli jamoalarda sotsiollashtirish, adaptatsiya, mehnat martabasi sharoitlarini boshqarish usullari va shakllarini o’rganadi.

Bozor iqtisodiyotiga o’tish «Mehnat sotsiologiyasi» o’rganadigan muammolar ko’lamining kengayishiga, hamda, «Tadbirkorlik faoliyati sotsiologiyasi» va «Mehnat bozori sotsiologiyasi» kabi yangi yo’nalishlarning paydo bo’lishiga olib keldi.

«Tadbirkorlik faoliyati sotsiologiyasi» tadbirkorlik faoliyatining ijtimoiy-psixologik qonuniyatlarini o’rganadi. Uning vazifalari qatorida tadbirkorlarning, tovarlar va xizmatlar iste’molchilarining mayllari, istaklari, qadriyatlari, manfaatlari va ehtiyojlarini tadqiq etish, biznes-qatlam, asosiy biznes-guruhlar tarkibini aniqlash, tadbirkorlik faoliyatini tashkil etishga to’g’anoq bo’layotgan va biznesning kriminallashuviga olib kelayotgan muammolarni o’rganish kabilarni keltirish mumkin. «Mehnat bozori sotsiologiyasi» esa bandlik, ishsizlik va mehnat mobilligini ijtimoiy muammolarini ko’rib chiqish, mehnat bozorining shakllanishi va uning mehnatga talab ish beruvchilarning faoliyati, ish qidirish, mehnat taklifi va yollanma xodimlarning ijtimoiy xulqi muammolari ijtimoiy-demografik guruhlarning motivatsiyasi o’rganish orqali tartibga solish tartibi bo’yicha ijtimoiy tadqiqotlar bilan shug’ullanadi.

«Mehnat psixologiyasi» mehnat faoliyatining muayyan shakllari va insonning mehnatga bo’lgan munosabatini shakllantirishning psixologik qonuniyatlarini o’rganadi. «Mehnat iqtisodiyoti» iqtisodiy qonunlarning mehnat sohasida amal qilish mexanizmini, ularning mehnatni ijtimoiy tashkil etishda namoyon bo’lish shallarini o’rganadi. Zero, qiymatni yaratish jarayonining o’zi iqtisodiyotni qiziqtiradi. «Mehnat sotsiologiyasi» ishlovchi inson organizmining funktsional tadqiq qiluvchi «Mehnat fiziologiyasi» bilan mustahkam bog’liqdir. Bu har ikkala yo’nalish mehnatning bir xilligi xos bo’lgan salbiy oqibatlarni bartaraf etish yo’llarini ishlab chiqadi. Sotsiologlar xodimlarning mehnat adaptatsiyasini boshqarar ekanlar, fiziologlarning mehnat bo’yicha ko’nikmalar, mahorat, bilimlarni shakllantirish qonuniyatlari, xodimlarda kasbiy jihatdan muhim sifatlarni ishlab chiqish charchashni kamaytirish va butun ish vaqti mobaynida mehnat unumdorligini yuqori darajada saqlash to’g’risidagi tavsiyalaridan foydalanadilar.

«Mehnat huquqi» mehnat munosabatlarining yuridik tomonini belgilab beradi va mehnat sohasidagi xulq-atvorni nazorat qilish orqali amalga oshiradi.

Mehnat tushunchasi, uning mazmuni va xususiyati.