1-мавзу: «Мещнат социологияси» фанининг ма=сади, вазифалари ва ижтимоий–и=тисодий фанлар билан узвий бо\ли=лиги

Mehnat sharoitlari deganda ishlab chiqarish jarayonida insonni qurshab turuvchi tashqi muhit tushuniladi. Bu muhit inson organizmiga, uning mehnat faoliyatiga, binobirin, uning ishchanlik qobilyati va mehnat unumdorligiga muhim ta’sir ko’rsatadi. Mehnat sharoitlari ta’sirida organizmning uchta asosiy funktsional holati, yaxni normal, chegaraviy (norma Bilan patalogiya o’rtasidagi) va patalogik holatlar shakllanadi.

Mehnatni tashkil etishda uni normalash katta rol o’ynaydi. Mehnatni normalash eng samarali mehnat usuli va metodlarini tanlashda, mehnat taqsimoti va kooperatsiyasining eng yaxshi shakllarini, ish joylarini tashkil etish va ularga xizmat ko’rsatishning ratsional tizimini belgilashda qo’llaniladi. Mehnatni normalash-bu ishlab chiqarishni boshqarish sohasidagi iqtisodiy faoliyatning muhim turi bo’lib, uning yordamida zarur mehnat xarajatlari belgilanadi, uning natijalari aniqlanadi, turli toifadagi xodimlar mehnatining kooperatsiyasi amalga oshiriladi, ular ish o’rinlariga qo’yiladi. Mehnat normalarining barcha turlari ichida asosiysi–vaqt normasi bo’lib, uning vositasida mehnatni tashkil etish ehtiyojlari uchun boshqa normalar: mahsulot ishlab chiqarish normasi (ish davri davomiyligini vaqt normasiga bo’lish bilan aniqlanadi); xizmat ko’rsatish normasi (xizmat ko’rsatiladigan ishchilar soni bilan ifodalanadi); xizmat ko’rsatish soni normasi (biron-bir stanok, agregat yoki patok liniyasiga xizmat ko’rsatish uchun zarur bo’lgan ishchilar soni bilan ifodalanadi); boshqaruvchanlik normasi (ishlab chiqarishning muayyan rahbariga bo’ysunuvchi xodimlar bilan ifodalanadi).

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:
1.Abdurahmonov Q., Bozorov N., Volgin N. va boshqalar. «Mehnat iqtisodiyoti va satsiologiyasi». Toshkent: «O’qituvchi»-2001 yil, 28-65 betlar.

2.Abdurahmonov Q. H., Holmo’minov Sh.R. «Mehnat iqtisodiyoti va satsiologiyasi». Toshkent: 2004yil, 17-32 betlar.

3.Bekmurodov M.B. va boshqalar «Sotsiologiya». Toshkent-2002 yil 142-148 betlar.

4.Dodboev Yu.T., Xudoyberdiev A. «Mehnat iqtisodiyoti va satsiologiyasi». Farg’ona-2001yil, 96-105, 111-128, 152-168, 187-198 betlar.

5.Karimova O., G’afforov Z. «Davlat va huquq asoslari» Toshkent: «O’qituvchi »-1995yil, 433-435 betlar.

6.Usmonov S.N., Dodboev Yu.T. «Bozor iqtisodiyoti asoslari» Toshkent: «Fan» -1999 yil, 86 bet.

7.O’zbekiston Respublikasining Mehnat Kodeksi. Toshkent: «Adolat»-1996 yil, 80-84 betlar.

8.O’zbekiston Respublikasi mehnat qonunchiligi bo’yicha me’yoriy-huquqIy hujjatlar to’plami. Toshkent: «Adolat»- 2006 yil, 88-92 betlar.

2- mavzuni mustahkamlash uchun test topshiriqlari.
1.Insonning biror mehnat turi bilan shug’ullanishi deganda nima tushuniladi?

a)mehnat jarayoni

b)mehnat faoliyati

v)mehnat taqsimoti

g)mehnat sharoiti

d)mehnat kooperatsiyasi

2.Ishlab chiqarishda mehnat taqsimotini qanday turlari mavjud?

a)umumiy mehnat taqsimoti

b)xususiy mehnat taqsimoti

v)ayrim mehnat taqsimoti

g)a va b javoblar to’g’ri

d)a, b va v javoblar to’g’ri

3.Mehnat taqsimotining qanday shakllari qo’llaniladi?

a)texnologik mehnat taqsimoti

b)funktsional mehnat taqsimoti

v)malakali mehnat taqsimoti

g)kasbiy mehnat taqsimoti

d)barcha javoblar to’g’ri

4.Mehnat faoliyati jarayonidagi alohida ixtisoslashtirilgan ijrochilar o’rtasidagi aloqalarning o’rnatilishi nima deb ataladi?

a)mehnat kooperatsiyasi

b)mehnat faoliyati

v)mehnat taqsimoti

g)mehnat sharoiti

d)mehnat jarayoni

5.Mehnat koorperatsiyasining qanday shakllaridan foydalaniladi?

a)ixtisoslashtirilgan uchastkalarining tsex ichidgi mehnat kooperatsiyasi

b)ixtisoslashtirilgan uchastkalarining tsex ichidagi mehnat kooperatsiyasi

v)ixtisoslashtirilmagan mehnat kooperatsiyasi

g)a va b javoblar to’g’ri

d)a, b va v javoblar to’g’ri

6.Ish o’rnida ishlab chiqarish jarayoninining qaysi elementlari birlashadi?

a)mehnat ashyolari

b)mehnat vositalari

v)ishchi kuchi

g)a va b javoblar to’g’ri

d)a, b va v javoblar to’g’ri

7.Mexanizatsiya darajasi bo’yicha ish o’rinlari qaysi guruhlarga bo’linadi?

a)qo’l ishida ish o’rinlari

b)mashini- qo’lda bajariladigan ish o’rinlar

v)mexanizatsiyalashgan ish o’rinlari

g)avtomatlashtirilgan ish o’rinlari

d)barcha javoblar to’g’ri

8.Ixtisoslashuv belgisi bo’yicha barja ish o’rinlari qaysilariga ajratiladi?

a)ob’yektiv va sub’yektiv

b)ichki va tashqi

v)ixtisoslashgan va universal

g)gorizontal va vertikal

d)ochiq va yashirin

9.Mehnat taqsimoti belgisi bo’yicha ish o’rinlarining qanday turlari mavjud?

a)ixtisoslashgan va universal

b)yakka tartibdagi va jamoa

v)mexanizatsiyalashgan va avtomatlashtirilgan

g)avtomatlashtirilgan va apparaturali

d) gorizontal va vertikal.

10. Xizmat ko’rsatishning nechta funktsiyasi mavjud?

a)to’rtta

b)oltita

v)sakkizta

g)o’nta

d)o’n ikkita

11.Qaysi funktsiyaning asosiy vazifasi ishlab chiqarishni asbob va moslamalar Bilan ta’minlashdir?

a)asboblar funktsiyasi

b)sozlash funktsiyasi

v)transport funktsiyasi

g)xo’jalik-maishiy funktsiya

d)xo’jalik funktsiyasi

12.Qaysi funktsiya tsexlar, uchastkalar va ish o’rinlari energiya bilan ta’minlash borasida energetika qurilmalari va moslamalari bilan ta’minlashda xizmat ko’rsatadi?

a)ishlab chiqarish-tayyorlash funktsiyasi

b)energetik funktsiyasi

v)nazorat funktsiyasi

g)tamirlash-qurilish funktsiyasi

d)ombor funktsiyasi

13.Xizmat ko’rsatishni boshqarish qanday usullar bilan amalga oshirilishi mumkin?

a)markazlashgan

b)markazlashmagan

v)ixtisoslashgan

g)ixtisoslashmagan

d)a va b javoblar to’g’ri

14.Qaysi usulda barcha funktsiyalar korxonaning yagona mxizmatlari tomonidan bajariladi?

a)ixtisoslashgan

b)ixtisoslashmagan

v)markazlashgan

g)markazlashmagan

d)barcha javoblar to’g’ri

15.Qaysi usulda xizmat ko’rsatishning barcha funktsiyalari korxonaning boshlang’ich bo’limlariga topshiriladi?

a)ixtisoslashgan

b)ixtisoslashmagan

v)markazlashgan

g)markazlashmagan

d)barcha javoblar to’g’ri

16.Mehnat intizomi tushunchasini qanday qismlarga bo’lish mumkin?

a)mehnat faoliyati intizomi

b)texnologik intizom

v)ishlab chiqarish intizomi

g)a va b javoblar to’g’ri

d)a, b va v javoblar to’g’ri

Harakat uchun turtki- bu.. dir.

a)Rag’batlantirish

b)jazolash

v)malakani oshirish

g)xususiylashtirish

d)mukofotlash.

18. .. deganda ishlab chiqarish jarayonida insonni qurshab turuvchi tashqi muhit tushuniladi?

a)mehnat jarayoni

b)mehnat sharoiti

v)mehnat faoliyati

g)mehnat intizomi

d)mehnat koorperatsichg’yasi

19.Mehnat sharoitlari ta’sirida organizmda qanday funktsional holatlar shakllanadi?

a)normal

b)chegaraviy

v)patologik

g)a va b javoblar to’g’ri

d)a, b va v javoblar to’g’ri.

20.Mehnat normalarining barcha turlari ichida asosiysini ko’rsating?

a)xizmat ko’rsatish normasi

b)xizmat ko’rsatish soni normasi

v)vaqt normasi

g)boshqaruvchanlik normasi

d)mahsulot ishlab chiqarish normasi.

21. .. xizmat ko’rsatiladigan ishchilar soni bilan ifodalanadi?

a)vaqt normasi

b)mahsulot ishlab chiqarish normasi

v)xizmat ko’rsatish normasi

g)xizmat ko’rsatish soni normasi

d)boshqaruvchanlik normasi

22.Ishlab chiqarishning muayyan rahbariga bo’ysunuvchi xodimlar bilan va ularning soni bilan qaysi norma turi ifodalanadi?

a)boshqaruvchanlik normasi

b)vaqt normasi

v)xizmat ko’rsatish normasi

g)xizmat ko’rsatish soni normasi

d)mahsulot ishlab chiqarish normasi

23. ..-bu, faqat, ish joyiga o’z vaqtida kelish, bu yerda belgilangan vaqt mobaynida bo’lish emas, balki belgilangan texnologiyaga rioya qilish, mahsulot sifatini, ishlab chiqarishdagi menat rejimini ta’minlash, mehnat unumdorligini muayyan darajada saqlashdir

a)mehnat sharoiti

b)mehnat faoliyati

v)mehnatni normalash

g)mehnat intizomi

d)mehnat jarayoni

24. .. deganda unda jamlangan mehnat vositalari: asosiy texnologik va yordamchi asbob-uskunalar texnologik va tashkiliy jihozlar bilan aloqa va signal berish vositasilari, mehnatni muhofaza qili shva xavfsizlik texnikasining jami tushuniladi?

a)xizmat ko’rsatish

b)ish o’rnini ta’minlash

v)ish o’rnini rejalashtirish

g)ish joyini almashtirish

d)ishdan chetlashish.

25.Ish o’rinlari barqarorlik belgisiga qarab necha guruhga bo’linadi?

a)ikki

b)uch

v)to’rt

g)besh

d)olti