1-Mavzu: Mеhnаtgа хаq to’lаsh bo’yicha ijtimоiy sug’urtа vа hisоbdоr shахslаr bilаn hisоb kitоblаr. Reja

BALANS

Balans moddalari	«Bobur» kompaniyasi	Хumo» sho’’ba korxonasi	Eliminlash					Konsolidatsiyalangan hisobot
			debet		kredit
Aktiv Uzoq muddatli aktivlar	18400	5600			5000			19000
ТMZ	16600	10100						26700
Pul mablaG’lari	6840	2400						9240
Debitorlar	11600	6000			100			17500
Jami	53440	24100			5100			72440
Passiv
Тo’lanadigan schЄtlar	22440	8040	100				30380
Aksiyadorlik sarmoyasi	12400	5000	5000				12400
Тaqsimlanmagan foyda	18600	11060					29660
Jami	53440	24100	5100				72440
MOLIYaVIY NAТIJALAR ТO’§RISIDAGI HISOBOТ
Sotishdan tushgan sof tushum	1040	600	160			1480
Sotilgan mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi	500	380		160		720
Operatsion xarajatlar	360	120				480
Soliqlar	46	26				72
Sof foyda	134	74				208

Jadvaldan ko’rinib turibdiki, «Bobur» kompaniyasi va «Хumo» sho’’ba korxonasining o’zaro hisob-kitoblari – 100 ming so’mning konsolidatsiyalangan hisobot ko’rsatkichlarga ta’siri chegirilgan, chunki konsolidatsiya paytida «Bobur» kompaniyasi va «Хumo» sho’’ba korxonasi yaxlit korxona sifatida qaraladi hamda faqatgina uchinchi shaxslar bilan operatsiyalar hisobga olinadi.
Moliyaviy natijalar to’G’risidagi konsolidatsilangan hisobotni tuzish paytida korporativ ichidagi sotish operatsiyalarining ta’siri chiqarib tashlangan. Chunki «Sotishdan olingan sof tushum» moddasida uchinchi shaxslar bilan bo’ladigan bitimlarni, «Sotilgan mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi» moddasida uchinchi shaxslarga sotilgan tovarlarning tannarxi kiritiladi. Natijada, ushbu summani «Sotishdan olingan sof tushum» moddasi bo’yicha debetlab va «Sotilgan mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi» moddasi bo’yicha kreditlab, 160 ming so’mga eliminlanadi.
6. Moliyaviy koeffitsiyentlar va rentabellik ko’rsatkichlarini aniqlash
Har bir xo’jalik yurituvchi sub’ekt o’z harakat doirasida va uning ta’sirida rivojlanishi, qayta tashkil etilishi g’ki bankrot bo’lishi mumkin. Hozirgi kunda tashkil etilgan korxona g’ki firma qatorida o’z faoliyatini to’xtatag’tganlari ham uchrab turibdi. Bunga asosiy sabab-raqobatdir. Raqobat - o’zgaruvchanlikni, harakatchanlikni va yangilikni talab qiladi. Raqobatga bardosh berolmagan korxonalar o’rnini boshqa shunday korxonalar band qilishadi.
1999 yil 26 iyulda O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 362-sonli qaroriga muvofiq «Korxonalarning iqtisodiy nochorligi belgilarini aniqlovchi mezonlar tizimi» qaytadan ishlab chiqildi. Korxonalarni bankrot deb e’lon qilish va ularni tugatish shartlari vakolatiga O’zbekiston Respublikasi Davlat mulk qo’mitasi qoshidagi «Iqtisodiy nochor korxonalar ishlari bo’limi» egadir. Bu bo’lim tomonidan korxonani iqtisodiy nochor g’ki bankrot deb e’lon qilishning tartiblari ishlab chiqilgan. Unga ko’ra iqtisodiy nochor belgilarini aniqlash (tashxis qo’yish)ning asosiy mezonlari sifatida quyidagi ko’rsatkichlar tizimi belgilangan:
- korxonaning to’lovga lag’qati va qoplash koeffitsiyentini o’rganish;
- korxonaning moliyaviy mustaqillik darajasini baholash;
- uzoq muddatli aktivlar va joriy aktivlarni, moddiy aylanma mablaG’larni manbalashning holati;
- o’z va qarz mablaG’lari orasidagi o’zaro nisbat darajalari;
- ishlab chiqarish quvvatlaridan haqiqiy foydalanish darajasi;
- asosiy va nomoddiy aktivlarning holat ko’rsatkichlari;
- muddati o’tgan qarz majburiyatlarining holati.
Bu ko’rsatkichlarni o’rganish orqali korxona va firmalarning iqtisodiy nochorligini oydinlashtiruvchi savollarga javob beriladi, iqtisodiy nochorlik belgilarining bor g’ki yo’qligi aniqlanib, zarur bo’lsa, bankrotlik qarori qabul qilinadi. Iqtisodiy nochorlikni belgilashda fodalaniladigan har bir koeffitsiyentning me’g’rlashtirilgan chegaraviyligi belgilangan ushbu chegaraviylikdan o’zgarishlar asosida korxona moliyaviy holatiga iqtisodiy tashxis qo’yiladi.