1-mavzu. Mehnat to‘G‘risidagi fanning yuzaga kelishi va rivojlanishi

1.5. Mehnat to‘g‘risidagi fanning yuzaga kelishida islom
iqtisodiѐti mafkurachilari va SHarq iqtisodiy tafakkurining o‘rni
O‘rta Osiѐ xalqlarining iqtisodiy bilimlarini egallashlarida
islom dinining tarqalishi, uning iqtisodiy g‘oyalari ijobiy ahamiyatga
ega bo‘lgan. Ma’lumki, islom iqtisodiy g‘oyalari musulmonlarning
muqaddas kitobi «Kur’oni Karim»da, Payg‘ambarimiz Muhammad
Mustafo sallallohu alayhi vasallam (570-632) Xadislarida, mashhur
«Muhtasar» deb nomlangan kitobda va boshqa ko‘plab tarixiy kitoblarda
o‘zifodasinitopgan.
«Kur’oni Karim»da iqtisodiѐtga oid juda ko‘p ko‘rsatmalar bilan
bir qatorda mehnat qilish va mehnat orqali haѐt kechirishga da’vat
qilingan. Mehnat har bir musulmon uchun ham bu dunѐ, ham u dunѐda
halovat ko‘rishning manbai deb tushuntiriladi.
Inson jamiki boyliklari, haѐt quvonchlarini mehnat, faqat mehnat
orqali yaratadi. «Islom iqtisodiѐti» mafkurachilari ham mehnat va mehnatkashlikni ulug‘laydilar, uning ildizlarini islom ko‘rsatmalari
bilan bog‘laydilar. Mehnatni musulmon odamning muqaddas vazifasi,
ijtimoiy taraqqiѐtning so‘zsiz sharti deb biladilar. Masalan,
Muhammad ash-SHarani «Islomda ijtimoiy kafolat» degan kitobida
shunday ѐzadi: «Mehnat – muqaddas ish bo‘lib, islom unga jiddiy
munosabatda bo‘lishga da’vat etadi. Inson mehnati uning aqli va
tanasining faoliyatidir. Ko‘pincha inson mehnatdan zavq-shavq oladi.
Mehnat ijtimoiy zulmga qarshi yo‘ldir».
Amir Temurning iqtisodiy g‘oyalari uning «Temur tuzuklari»
asarida baѐn etilgan. Unda sohibqironning mamlakatni boshqarish, uni
rivojlantirish qoidalari, yo‘l-yo‘riqlari o‘z ifodasini topgan. Asarda
iqtisodiѐtni tashkil etish, barqarorlashtirish, tartibga solib borish,
mehnat va uni tashkil etish masalalariga keng o‘rin berilgan.
Sohibqironning iqtisodiy siѐsati zamirida inson, uning
manfaati, farovon va tinch haѐt kechirish tashvishlari ѐtadi. U
odamlarga kasb-hunar o‘rgatish, ularni ish bilan ta’minlash,
tadbirkorlik va tijorat ishlari bilan mashg‘ul bo‘luvchilarga etarli
sarmoya berish, nogironlarga uy-joylar qurib berish yo‘l-yo‘riqlarini
baѐn qiladi. «Temur tuzuklari»da quyidagilarni o‘qish mumkin: «Kasbhunar va ma’rifat ahillariga saltanat korxonalaridan ulush berilsin,
bilagida kuchi bor faqir-miskinlar esa o‘z ahvoli va kasbkoriga qarab yo‘l
tutsinlar», «sarmoyasi qo‘lidan ketib qolgan savdogarga o‘z sarmoyasini
qaytadan tiklab olish uchun xazinadan etarli miqdorda oltin berilsin»,
«kuchi etmaydigan dehqonlarga ekin-tikin uchun urug‘lik va asbobuskunalar tayѐrlab berilsin», «fuqarolardan uy-joyi buzilib
tuzatishga qurbi etmaganlarga kerakli narsalarni etkazib berib, ularga
ѐrdam berilsin»8. Sohibqironning yuqoridagi iqtisodiy qoidalari
bozor iqtisodiѐtini shakllantirish, yangicha iqtisodiy tarbiyani yo‘lga
qo‘yish ishlarida biz uchun muhim yo‘llanma, tarixiy yo‘l-yo‘riq bo‘lib
xizmat qiladi.
Ayniqsa, kasb-hunar o‘rganish, ѐshlarni tarbiyalashda ma’naviyat va
ma’rifat ishlarini rivojlantirish kabi masalalar mamlakatimizda
amalga oshirilaѐtgan milliy dasturda o‘z ifodasini topmoqda.