1-Mavzu: Mehnat qonunchiligi asoslari Mehnat muhofazasi

13/14 - Mavzu: Elektr toki urishiga qarshi choralar qo’laniladigan jihozlar va buyumlar
Elektr kurilmalarini ishlatish jarayonida kupincha shunday sharoit yuzaga keladiki, bunda ular xatto juda mukammal bulsa xam, ishlovchilarning xavfsizligini ta’minlay olmaydi va kushimcha himoya vositalaridan foydalanishga to’g’ri keladi.
Himoya vositalarini shartli ravishda uch guruxga: izolyatsiyalovchi, tusuvchi va yordamchi vositalarga bo’lish mumkin.
Izolyatsiyalovchi vositalar odamga tok o’tkazuvchi qismlaridan yoki ulangan qismlardan, shunigdek, yerdan elektr toki o’tmasligini ta’minlaydi. Ular asosiy va yordamchi vositalarga bulinadi.
Asosiy izolyatsiyalovchi himoya vositalari uzoq vaqt mobaynida elektr kurilmasining kuchlanishga chidash xossasiga ega, shu sababli ular vositasida kuchlanish ostida bo’lgan tok o’tkazuvchi qismlarga tegishi mumkin. Ularga kuyidagilar kiradi:

• 
  -kuchlanishi 1000 V dan oshmaydigan elektr kurilmalarida -elektr o’tkazmaydigan rezina kulkoklar, dastasi izolyatsiyalangan asboblar va tok izlagichlar;
  
• 
  -1000 V dan yukori kuchlanishli elektr kurilmalarida-izolyatsiyalovchi shtangalar, izolyatsiyalovchi va tok ulchash ombirlari, shunigdek, yukori kuchlanishni ko’rsatkichlar.
  

Kushimcha izolyatsiyalovchi himoya vositalariga kuyidagilar kiradi:

• 
  -kuchlanishi 1000 V dan oshmaydigan kurilmalarda -izolyalovchi poyandozlar va tagliklar;
  
• 
  -kuchlanish 1000 V dan katta bo’lgan kurilmalarda-botiklar va tok o’tkazmaydigan kulkoplar.
  

Izolyatsiyalovchi shtangalar bir ko’tbli ajratgichlarni uzib kuyish va ulashga mo’ljalangan.
Izolyatsiyalovchi ombirlardan kuchlanishi ostida bo’lgan naychasimon saqlagichlar bilan ishlashda va xokazoklarda foydalaniladi.
Tok ulchash ombiri kuchma asbob bulib, u simdan, shinadan va shu kabilardan o’tayotgan tokni elektr zanjirini tarmokdan uzmasdan ulchash uchun ishlatiladi.
Yukori kuchlanishli ko’rsatgich. 1000 V dan yukori kuchlanishli elektr kurilmalarining tok o’tkazuvchi qismlarida kuchlanish borligi yoki yukligini aniqlashda foydalaniladi. Bunday tekshiruv, masalan, uzib kuyilgan tok o’tkazuvchi qismlarda ishni boshlashdan oldin albatta o’tkazilishi lozim.
Tok izlagichlarning xam vazifasi yukori kuchlanishli ko’rsatkichniki kabidir, ammo ular kuchlanishi 1000 V dan oshmaydigan elektr kurilmalarida qo’llaniladi.
Rezinadan tayyorlangan tok o’tkazmaydigan himoya vositalari - kulpoklar, botiklar, kalishlar va poyandozlar asosiy himoya vositalari yordamida bajariladigan ishlarda kushimcha himoya vositalari sifatida ishlatiladi
Bundan tashkari, kulpoklarda 1000 V gacha kuchlanish ostida ishlayotganda, shunigdek ajratkichlar, uzgichlar bilan boglik ishlarda foydalaniladi. Elektr o’tkazmaydigan kalish va botiklardan kuchlanishdan himoyalovchi vosita sifatida xam foydalaniladi.
Elektr o’tkazmaydigan kulkop, kalish, botik va poyandozlar elektr o’tkazmaydigan maxsus rezinadan tayyorlanadi hamda elektr ta’siriga juda chidamli bo’ladi. Izolyatsiyalovchi tagliklar, taxta tushama va chinni oyokchalardan tashkil topadi. Elektr o’tkazmaydigan poyandozlar kabi tagliklar xam elektr kurilmalari bilan boglik turli ishlarni bajarishda izolyatsiyalovchi ashyo sifatida ishlatiladi. Ular zax xonalarda qo’llaniladi. Asosiy va kushimcha himoya vositalari xamma ishlarida birgalikda ishlatilishi kerak. Elektr kurilmalariga xizmat ko’rsatishda ishlatiladigan himoya vositalari vaqt-vaqtida elektr mustaxkamlikka, ayrim xollarda esa mexaniq mustaxkamlikka xam albatta sinab turilishi darkor. Izolyatsiyalovchi vositalarni elektr va mexaniq mustaxkamlikka sinash meyorlari hamda muddatlari 19-jadvalda keltirilgan.

Himoya vositalari	Elektr kurilmasining kuchlanishi, kV	Davriy sinovlarni o’tkazish mudatlari	Davriy qo’riqlarni o’tkazish muddatlari
Izolyatsiyalovchi shtangalar	110 dan kichik	2 yilda 1 marta	1 yilda 1 marta
Izolyatsiyalovchi ombirlar	1-35 gacha	Shuning uzi	Shuning uzi
Shuning uzi	1 gacha	-	-
Izolyatsiyalovchi dastali asboblar	Shuning uzi	1 yilda 1 marta	Ishlatishdan oldin
Elektr o’tkazmaydigan rezina kulpoklar	-	6 oyda 1 marta	Shuning uzi
Elektr o’tkazmaydigan rezina botiklar	Istalgan	3 yilda 1 marta	6 oyda 1 marta
Elektr o’tkazmaydigan rezina kalishlar	1 gacha	1 yilda 1 marta	Shuning uzi
Elektr o’tkazmaydigan rezina poyandozlar	Shuning uzi	1 yilda 2 marta	1 yilda 1 marta
Shuning uzi	1 dan katta	Shuning uzi	Shuning uzi