|
1 Mavzu:MASALALARNI KOMPYUTERDA YECHISH BOSQICHLARI
Reja:1.Masalani qoyilishi
2. Algoritmning asosiy xossalari
Inson amaliy ish jarayonida ko‘plab masalalarni hal etishiga to‘g‘ri keladi. Bu masalalarning ba’zilari osongina, ba’zilari esa murakkab hisob-kitoblar orqali hal etiladi. Ba’zi masalalarni yechishda esa qandaydir amallar guruhini minglab marta bajarishga to‘g‘ri kelishi mumkin. Shuning uchun beminnat va o‘ta tez ishlaydigan yordamchimiz bo‘lmish kompyuter bizga yaqindan yordam bera oladimi, agar yordam bera olsa, ularni kompyuterda hal etish qanday tashkil etiladi, degan savollar tug‘ilishi tabiiy hol. Aslida esa kompyuter masalalarni tez hal qilish va ma’lumotlarni qayta ishlash uchun yaratilgan. Kompyuter yordamida har qanday muammoni hal qilish quyidagi bosqichlarni o‘z ichiga oladi: • 1-bosqich: masalaning qo‘yilishi; • 2-bosqich: masalaning matematik modelini tuzish; • 3-bosqich: algoritmlash; • 4-bosqich: dasturlash; • 5-bosqich: dasturni kompyuter xotirasiga kiritish; • 6-bosqich: natija olish va tahlil etish. 1-bosqichda masalaning to‘g‘ri qo‘yilganligi, maqsadi va mazmuni aniqlanadi. Barcha ko‘rsatkichlar, ularning xususiyatlari o‘rganib chiqiladi. Qanday natija olinishi kerakligi hamda masalaga mos boshlang‘ich hamda natijaviy kattaliklar aniqlanadi. Masalaning aniq, to‘liq va tushunarli bo‘lishi muammoga to‘liq yechim topish imkonini beradi. 2-bosqichda masala ko‘rilayotgan sohaning ilmiy yutuqlaridan kelib chiqqan holda matematik munosabatlar orqali ifodalanadi, ya’ni barcha kattaliklar, ularning o‘zaro bog‘lanishi amalga oshiriladi va matematik model yaratiladi. Qo‘yilgan masalani aniq va tushunarli hal qilish uchun kerakli matematik usul tanlanadi. Muammoni hal qilishda matematik usullarning turli xillaridan foydalanish mumkin hamda tanlangan usul, albatta, aniq yechimga olib borishi zarur. 3-bosqichda masalaning modelidan foydalanib, hal etishning algoritmi tuziladi. Muayyan ko‘rsatmalarning ketma-ketligi algoritmni tasvirlash usullaridan biri orqali tasvirlanadi. Masalan, blok-sxema yoki so‘zlar ko‘rinishida ifodalash mumkin. Algoritm tayyor holatga keltirilgandan so‘ng navbatdagi bosqichga o‘tiladi. 4-bosqichda algoritmdagi ko‘rsatmalarning ketma-ketligi tayyor holatga keltirilganidan keyin, uning asosida kompyuter bajara oladigan tilga o‘tkaziladi. 5-bosqichda dasturlash tili yordamida tuzilgan dastur kompyuter xotirasiga kiritiladi. 6-bosqichda dastur ishga tushiriladi, natijasi tahlil qilinadi. Dasturning to‘g‘riligini tekshirish testlar yordamida amalga oshiriladi. Agar dasturda xato va kamchiliklar aniqlansa, ular bartaraf etiladi. Xatolar muayyan dasturlash tilida dastur yozish qoidalarini buzish bilan bog'liq bo'lishi mumkin. Jarayon boshlang‘ich ma’lumotlar bilan solishtirilib, to‘g‘ri natija olingandan keyin to‘xtatiladi. 1-masala. Massasi 150 g bо‘lgan xokkey shaybasi muz ustida turibdi. Agar xokkeychi unga 100 N kuch bilan zarba bersa, shayba qanday tezlanish oladi?
Masalani tahlil etamiz: fizika kursidan ma’lumki, jismning tezlanishi unga ta’sir etayotgan kuchga tо‘g‘ri proporsional, massasiga esa teskari proporsional. Bu Nyutonning ikkinchi qonuniga asoslanadi. Topish kerak: a–? Javob: 666,67 . 2-masala. Dilnura oq qog‘ozga ko‘k qalam bilan tomonlari 12 cm va 9 cm bo‘lgan to‘g‘ri burchakli uchburchak chizdi. Shu uchburchak perimetri va yuzasini toping. Masalani tahlil etamiz: birinchidan, masala yechimini topish uchun Dilnura uchburchakni qanday rangli qalamda chizganligining ahamiyati yo‘qligini, ya’ni bu biz uchun “keraksiz” axborot, ikkinchidan, uchburchakning to‘g‘ri burchakli bo‘lishi muhim axborot ekanligini aniqlaymiz. Agar matematika kursidan Pifagor teoremasini esga olsak, u holda masalaning yechilishi quyidagi ko‘rinishda ifodalanadi: Berilgan: m = 150 g = 150:1000 = 0,15 kg. F = 100 N. Chizmasi: Berilgan: a = 12 сm. b = 9 сm. Topish kerak: Puchb. – ? Suchb. – ? Formula: a= F m m s2 m s2 Yechish: a = · 100 0,15 N kg b a c Formulalar: Gipotenuza: c = √(a2 + b2). Perimetr: Puchb.= a + b + c. Yuza: Suchb. = ab. 1 2 Yechish: Pifagor teoremasidan: c = √(a2+b2 ) = √((12 cm)2+(9 cm)2) = √(225 cm2 ) = 15 cm. U holda: Puchb. = 12 cm + 9 cm + 15 cm = 36 cm. Suchb. =1/2(12 cm * 9 cm) = 54 cm2. Javob: 36 сm va 54 cm2. 3-masala. Bunyod Informatikadan har bir sahifasida 40 ta satr, har bir satrida esa 67 ta belgi bo‘lgan 46 sahifali referat tayyorladi. Agar Bunyod 51 Mbayt mobil internet paketiga ega bo‘lsa, u o‘qituvchiga o‘zi tayyorlagan hujjatni elektron pochta orqali jo‘nata oladimi? Masalani tahlil qilishga o‘tamiz. Masalaning boshlang‘ich qiymatlari: • hujjat 46 sahifadan iborat; • har bir satrdagi belgilar soni 67 ga teng; • 1 ta sahifada 40 ta satr bor. Masalaning maqsadi: Eng avvalo, hujjat hajmini hisoblash va undan so‘ng hujjatni elektron pochta orqali jo‘nata olish mumkin yoki mumkin emasligini aniqlash. Masala shartlariga mos matematik munosabatlarni hosil qilish: Masalada 1 ta sahifadagi belgilar sonini x, barcha sahifalardagi belgilar sonini y bilan belgilaymiz. Masala shartiga ko‘ra, Bunyod referat tayyorlash davomida har bir sahifaga
Do'stlaringiz bilan baham: |
