shakllar–to’g’ri to’rtburchak va ko’pburchak, hamda turli xildagi yassi shaklli
predmetlar–vazalar, ko’za (kuvshin) lar, piyola (chashka) lar, qo’lqoplar, shapkalar
va xokazolar tavsiya qilinadi. Bu predmetlar to’g’ri geometrik shaklga ega emas,
va ularda naqsh chizish turli printsiplardan foydalanishni talab qiladi. (Masalan:
ko’zacha bo’ynining chetiga–chiziqli ornament (naqsh) chizilsa, yumaloq qismi
esa–markazda chiziladigan naqshdan foydalaniladi). Undan tashqari simmetriya
haqidagi tuShuncha ham murakkablashadi. Bir xil shaklni chap va o’ng tomonga
joylashtirishdan tashqari, bolalar ko’zgusimon aks bilan tanishadilar. (Zerkalьnoe
otrajenie); ko’zgusimon aksda naqshning qismlari o’z o’rnini o’zgartiradi. Undan
so’ng bolalar to’rsimon bezak printsipi asosida bir turdagi naqsh bilan–
elementlarni shaxmat ketma-ketligida qaytarib, galma-gal chizish bilan butun
shaklni to’ldirish usulini egallaydilar. Bolalar matolar uchun, qo’g’irchoqning
ko’ylagi uchun turli naqshlarni chizadilar. Uchburchakdagi naqsh faqat chetlarida,
burchaklarida bo’lmay, balki bir burchakdan boshlanib, butun uchburchak bo’ylab
tarqalishi mumkin. Bunday hollarda teng tomonli uchburchak shakli emas, balki
yon tomonlari teng bo’lib, tugri yoki utmas burchakli uchburchak shakli olinadi.
Bolalar ularda uchburchak shaklga ega bo’lgan ro’molcha naqshini chizadilar.
Naqshni chizish uchun bolalar turli tabiiy shakllardan (o’simliklar, hayvonlar)
foydalana boshlaydilar. Maktabga tayyorlov gurux bolalari halq dekorativ naqsh
bezaklarining elementlaridan o’z naqshlarida foydalanishlari mumkin. Bunda
asosiy usul saqlanib qolishi kerak. Tarbiyachi bolalarni halq san’atining
namunalariga qarab, naqsh jimjimalarini, mayda va yirik shakllarni o’zaro
moslashtirishni, ularni o’tsimon bezak bilan bezashni, berilgan naqshga hos
ravishda ranglardan ma’lum moslaShuvda foydalanishni o’rgatadi. (Xoxlomska,
Do’mkovskaya, Ukrainskaya va b.) Dimkov namunasi ostida loydan yasalgan
o’yinchoqlarni bezashdan tashqari, bolalar yana papьe–mashedan yasalgan katta-
kichik tarelkalarni, stakanlarni Xoxlom yoki Jostov naqshlariga asoslanib
bezashlari mumkin.
Tayyorlov guruxda bolalar faqat bo’yoqdan emas, balki rangli qalamlardan ham
foydalanishni o’rganadilar. Kichikroq guruxlarda rangli qalamlardan faqat
mazmunli rasm mashg’ulotlarida foydalanilar edi, chunki bolalar qalam bilan
kerakli ranglarni me’yoriga yetkaza olmasdilar; bu esa dekorativ rasmda juda katta
ahamiyatga ega. Ozoda, bir tekisda yorqin shtrixlash kabi texnik qiyinchiliklar
ko’pgina diqqatlarini va kuchlarini olib qo’yar edi. Tayyorlov guruxidagi bolalarda
ma’lum ko’nikmalar mavjud bo’lib, ular qalamdan turli rang jilolarini hosil qila
oladilar. Masalan: gulning har bir gulbargini markazdan qalam bilan turli xil
bosimda shtrixlanadi. Bolalar faqat yorqin ranglarning moslaShuv go’zalligini
emas, balki nozik, sokin va bir vaqtning o’zida ko’zlar uchun yokimli bo’lgan
ranglarning go’zalligini ko’rishga o’rganadilar. Tayyorlov guruxida bu vazifa
qalam hamda bo’yoqlar bilan chizishda xal qilinadi. Dekorativ rasmda barcha
guruxlarda faqatgina guashьdan foydalaniladi, chunki guashьda bir rang ustiga
boshqa rang bilan chizish imkoni bor; dekorativ rasmda ko’pincha bunday ustma-
ust chizish talab qilinadi va akvarelь bo’yoq bunday imkonga ega emas.
Nazorat savollari
1.Applikatsiyaga o’rgatishning asosiy maqsadini ayting.
2.Applikatsiya turlari haqida ma’lumot bering.
3.Applikatsiya ishini bajarishda ishlatiladigan kerakli asbob uskunalarga bo’lgan
talablar haqida ma’lumot bering.