3-чизма. “Ресурслар-товарлар ва хизматлар” ҳамда “даромадлар – харажатлар”нинг давлат аралашуви мавжуд иқтисодиётдаги доиравий айланиши модели. Бунда:
Бундай иқтисодиётда ресурслар - товарлар ва хизматлар, даромадлар-харажатларнинг узлуксиз ҳаракати ҳам бозор механизмлари орқали, ҳам давлат аралашуви билан таъминланади. Бунда ҳукумат ишлаб чиқарувчилар ва истеъмолчиларнинг ҳаракатини бевосита бошқармайди, балки ресурслар ва товарлар бозорларида қатнашиш орқали уларнинг иқтисодий фаолиятига қулай шароитлар яратади. Давлат корхоналар ва уй хўжаликларини солиққа тортиш билан бирга корхоналарга субсидиялар бериш, аҳолига трансферт тўлаш орқали уларнинг ишлаб чиқариш имкониятлари ва харидга қодир талабларига таъсир этади. Айни пайтда давлат ресурслар бозоридан ҳамда товарлар ва хизматлар бозорида сотиб олувчи сифатида иштирок этади. Давлат ўз иштироки билан фирмаларнинг ишлаб чиқариш ҳажмлари ва уй хўжаликларининг товарлар ва хизматлар харид қилиш миқдолари тўғрисидаги қарорлари ўзаро мос келмаган ҳолларда рўй берадиган иқтисодий тебранишларни тартибга солиб туради. Очиқ иқтисодиёт шароитида доиравий оқимлар модели янада мураккаблашади. Энди унда тўртинчи макроиқтисодий субъект- ташқи дунё ҳам пайдо бўлади. Чет эл инвестициялариниг киритилиши ва хорижга инвестиция қилиш, экспорт ва импорт операциялари шу жумладан молиявий бозор орқали жамғармаларнинг инвестицияларга оқиб ўтиши ва молиявий маблағларнинг қайта тақсимланишини эътиборга олсак кўриб ўтилган модел мукаммал эмаслигига иқрор бўламиз. Аммо шу кўринишда ҳам бу модел макроиқтисодий жараёнларни яхлит ҳолда тасаввур қилишга имкон беради. Доиравий оқимлар моделидан чиқариладиган хулоса шуки, давлат, фирмалар, уй хўжаликлари ва ташқи дунёнинг ялпи харажатлари ялпи ишлаб чиқариш ҳажмига тенг бўлиши ресурслар, товарлар ва хизматлар оқимлари(яъни реал оқим) билан даромадлар ва харажатлар оқимлари ( яъни пул оқимлари) ўзаро тенг бўлишининг асосий шартидир Ялпи харажатлар ҳажмининг ошиши ишлаб чиқариш ҳажмлари ва иш билан бандлилик даражасининг ўсишига олиб келади . Бу эса ўз навбатида ялпи даромадларнинг ошишига сабаб бўлади. Каттароқ ҳажмдаги ялпи даромадлар унга мос ҳажмдаги ялпи харажатларни белгилаб беради. Сабаб оқибат боғланишлари ўрин алмашиши туфайли доиравий оқимлар модели доиравий айланиш кўринишини олади. Иқтисодиёт барқарор ривожланиб бориши учун ялпи харажатлар тўхтовсиз ўсиб бориши шарт. Бу вазифа бюджет-солиқ сиёсати воситалари бўлган солиқларни ҳамда давлат харажатларини ўзгартириш ҳамда пул-кредит сиёсати воситалари ёрдамида мул массасини ўзгартириш орқали бажарилади.
Қисқача хулосалар «Макроиқтисодиёт» фани умумий иқтисодий назариянинг икки муҳим бўлимидан бири бўлиб, иқтисодиётни бир бутун ҳолда ўрганади ва ишсизлик, инфляция, иқтисодий ўсиш, тўлов баланси барқарорлиги, давлат бюджети, давлат қарзи каби ҳозирги замон иқтисодининг барча муҳим муаммоларини тадқиқ қилади.
Иқтисодчи олимлар томонидан макроиқтисодий таҳлил элементлари XVIII асрданоқ қўлланила бошлаган бўлсада макроиқтисодиёт фани XX асрнинг ўрталарига келиб мустақил фан сифатида шаклланиб бўлди ва унинг асосчиси деб Ж.М. Кейнс тан олинади.
Макроиқтисодий таҳлилнинг ўзига хос хусусияти унда агрегат кўрсаткичлардан фойдаланишда намоён бўлади. Уй хўжаликлари, фирмалар, давлат ва ташқи дунё макроиқтисодиёт субъектларини ташкил этади.
Макроиқтисодий таҳлилда математик формула, график ва чизмалар кўринишидаги макроиқтисодий моделлардан фойдаланилади. Иқтисодиётдаги барча муаммоларни ўрганиш имконини берадиган ягона модел мавжуд эмас. Шунинг учун ҳам макроиқтисодий тадқиқотларда ўзаро бир бирини тўлдирадиган кўпгина моделлардан фойдаланилади.
Давлатнинг иқтисодий тизимнинг барқарорлигини ва иқтисодий ўсишни таъминлаш борасидаги ҳатти-ҳаракатлари иқтисодий сиёсат деб аталади.
“Ресурслар - товарлар ва даромадлар” ҳамда “даромадлар – харажатлар”нинг доиравий оқими схемаси соддалаштирилган макроиқтисодий модел бўлиб макроиқтисодиёт субъектларининг ўзаро муносабатларини ва макроиқтисодий жараёнларнинг кечишини шартли тарзда акс эттиради.
