1-Мавзу. Макроиқтисодиёт фанининг предмети, мақсади ва вазифалари

4. Автоном харажатлар мультипликатори.

• Юқорида келтирилган вазиятдан кўриниб турибдики, ялпи даромадлар (Y), автоном истеъмолнинг дастлабки ўзгариши ΔСа↑ га нисбатан бир неча марта кўп ўзгаради. С, I, G ва Хn миқдорларидаги кичкина ўзгаришлар ишлаб чиқариш ҳажми ва бандлик даражасида жиддий ўзгаришларга олиб келиши мумкин.
• Демак мультипликатор иқтисодий беқарорлик омили ҳисобланади. Давлатнинг бюджет-солиқ сиёсатини мухим вазифаларидан бири барқарорлаштиргичлар тизимини яратиш ҳисобланади. Ушбу тизим истеъмолга мойилликни камайтириш орқали мултипликация самарасини пасайтиради.

• Multiplikator samarasi mohiyatini quyidagi misolda ko‘rib chiqamiz. Aytaylik, dastlab iqtisodiyotga investitsiyalar miqdori 5 mlrd. so‘mga ko‘paysin. Bu, o‘z navbatida ish haqi, renta, foyda ko‘rinishda uy xo‘jaliklari daromadiga aylanadi. Agar iste’molga chegaralangan moyillikni 0,75 ga yoki 75 %ga teng deb olsak. Uy xo‘jaliklari bu daromadning 75 foizini, ya’ni 3,75 mlrd. so‘mni iste’mol xarajatlariga sarflaydi, qolgan 1,25 mlrd. so‘mni jamg‘aradi. Sarflangan 3,75 mlrd. so‘m boshqalar uchun daromad hisoblanadi. O‘z navbatida ular ham 3,75 mlrd. so‘mning 75 foizini iste’mol uchun sarflaydilar va 25 foizini jamg‘aradilar. Bu jarayon oxirgi so‘m jamg‘arilmaguncha davom etadi.

• Bunda: m = ΔY / ΔA = 20 / 5 = 4 va m = 1 / (1-0,75) = 4
• va bundan : ΔY 1
• m = --------- = -----------
• ΔA 1- MPC
• Demak iste’molga chegaralangan moyillik qancha katta bo‘lsa multiplikator samarasi ham shuncha yuqori bo‘ladi.

• Multiplikatorning matematik mohiyati cheksiz kamayib boruvchi geometrik progressiyani anglatadi, ya’ni m=1+b+b1+b2+b3+b4+…+bn, bu yerda b=MPC. Tenglikning ikki tomonini b ga ko‘paytiramiz: mb=b+b2+b3+b4+…+bn+1
• Endi birinchi tenglamadan ikkinchisini ayiramiz:
• m-mb=1-bn+1 , m(1-b) =1-bn+1
• Hisob kitob natijalarini quyidagicha tasvirlaymiz:
• m = ( n+1) / (1-b)
• b kasr son va bn+1 nolga juda yaqin bo‘lgani uchun
• m = 1/ (1-b ) tenglik to‘g‘ri bo‘ladi.
• Avtonom xarajlar multiplikatori miqdorining katta yoki kichikligi budjet soliq siyosati samaradorligiga ta’sir ko‘rsatadi. Davlat o‘z xarajatlarini oshirayotganda, yoki investitsiya xarajatlarini oshirish choralarini ko‘rayotganda, bu xarajatlar jami talabni qancha miqdorga oshirib yuborishi mumkinligini hisobga olishi zarur.