1-mavzu. Korxonalarning tashkiliy-xuquqiy shakllari Reja Korxonalar mohiyati va faoliyatining asosi

 
1.2.Korxonalarning tashkiliy-xuquqiy shakllari 
 
Korxona faoliyatini amalga oshirishda tahsis xujjatlarini o„rni muhim hisoblanadi. Tahsis 
hujatlarini tayyorlash korxonani tashkil etish va keyingi faoliyat yuritish jarayonidagi zarur 
bosqichlardan biri hisoblanadi. Tahsis hujatlari faoliyat yurituvchi korxonani huquq 
majburiyatlarini ifodalaydi. 
Korxonalar faoliyatini tartibga soluvchi qonun hujjatlarida ikki xil tahsis hujjatlari
belgilab berilgan. 
Korxona Nizomi 
Tahsis shartnomasi
Amaliyotda korxona Nizom yoki tahsis shartnomasi asosida va bir vaqtning o„zida Nizom
tahsis shartnomasiga asosan faoliyat yuritishi mumkin. Korxona Nizomi tahsischi tahmonidan 
tasdiqlanadi, tahsis shartnomasi esa tahsischilari tamonidan tuziladi. 
Korxona Nizomi asosiy tahsis hujjati bo„lib, unda quyidagilar ko„rsatiladi: 

Korxona nomi, joylashgan o„rni, faoliyat mazmuni va maqsadi; 

Boshqaruv va nazorat organlari; 

Mulkni tashkil etish va taqsimlash tartibi; 

Faoliyat turini o„zgartirish va tugatilish shartlari. 

Nizomga faoliyatning o„ziga xos xususiyatlaridan kelib chiquvchi va qonunda 
taqiqlanmagan faoliyat turlari kiritilishi mumkin. 
Korxona to„g‟ri va to„liq tayyorlangan Nizom asosida mahalliy hokimiyat idoralari 
tamonidan ro„yhatga olinadi, keyin esa o„z muhriga ega bo„lish va bankda hisob raqamini ochish 
huquqini qo„lga kiritadi. 
Tahsis shartnomasi korxonani tashkil qilinishi va yakka tarzda hamkorlikdagi faoliyatini 
boshlanishini tavsiflovchi hujjatdir. SHu bilan birga korxona Nizomini to„ldiruvchi hujjat 
hisoblanadi. Tahsis shartnomasida korxonani tashkil etish tartibi, daromad va harajatlarni 
qatnashchilar o„rtasida taqsimlash shartlari, ishrokchilarni korxona tarkibidan chiqish faoliyat 
tartibi belgilab qo„yiladi.
Korxona mulkini shakllantirish va undan foydalanish «Nizom va Tahsis »
shartnomasining muhim qismi hisoblanadi. 
«Korxonalar 
to„g‟risidagi» 
qonunga 
asosan 
quyidagilar 
korxona 
mulkini 
shakllantirishning manbalari hisoblanadi. 

Tahsichilarning pul va moddiy ko„rinishdagi pul buyumlari; 

mahsulot sotishdan va boshqa faoliyatdan olingan daromadlar; 

qimmatbaho qog‟ ozlardan olingan daromadlar; 

banklar va boshqa kreditorlardan olingan kreditlar;

byudjetdan olingan mablag‟ ar; 

korxona va tashkilotlar, fuqoralarni xayriya badallari (meros, sovg‟ a); 
Davlat korxonalarning mulkiy huquqlarini kafolatlaydi.
Korxonalarning asosiy fondlari, aylanma mablag‟ lari va boshqa tovar moddiy boyliklari 
uni shaxsiy mulki hisoblanadi va korxona balansida aks ettiriladi. Korxona o„z mulkidan qonun 
doirasida o„z faoliyatini rivojlantirish maqsadida erkin foydalanish huquqiga egadir. 

---

Korxona o„ziga tegishli mulkni boshqa korxona va tashkilotlarga berishi, sotishi, 
almashtirishi, ijaraga berishi, vaqtincha bepul foydalanishga topshirishi, shuningdek, boshqa 
korxona balansiga ham o„tkazib berishi mumkin. 
Korxona tabiiy resurslarga egalik qilishi va foydalanishi uchun belgilangan tartibda to„lov 
to„laydilar. 
Yuqoridagi to„lovlarni o„z vaqtida o„tkazib berishlari majburiydir. Tabiiy manbalardan 
foydalanishda belgilangan norma va qoidalarga amal qilishlari shart, aks holda tegishli choralar 
ko„rilishi mumkin. Korxona mulki davlat qonunlari bilan muhofaza etiladi.