1-Мавзу. "Корхоналарни ривожлантириш стратегияси" фанининг

 
2-расм Ҳудудлар бўйича саноат ишлаб чиқариш ҳажмининг 
ўсиш суръатлари (2018 йил январь-декабрь ойлари учун) (ўтган 
йилнинг тегишли даврига нисбатан, % да)

---

50 
Республика саноат ишлаб чиқариш ҳажми таркибида энг кўп 
Тошкент шаҳри (республика саноат ишлаб чиқариш ҳажмининг 18,6 
% улушини), Тошкент вилояти (15,3 %), Андижон (11,8 %), Навоий 
(9,9 %), Қашқадарё (6,2 %), Фарғона (5,6 %) вилоятлари ҳиссасига 
тўғри келмоқда.
3-расм. Ҳудудларнинг республика жами саноат ишлаб 
чиқариш ҳажмидаги улуши (2018 йил январь-декабрь ойлари 
учун) 
Шу билан бирга энг кам улуши Сурхондарё (1,4 % ), Жиззах (1,4 
%), Сирдарё (2,2 %), Наманган (2,5 %) ва Хоразм (2,6 %) вилоятлари 
ҳиссасига тўғри келади. 
Бизга маълумки, ишлаб чиқаришни диверсификациялаш ва 
қўшимча қиймат яратувчи саноат тармоқларини ривожлантиришга 
қаратилган иқтисодий стратегия республикага яхши натижалар 
келтирмоқда. 
Ўзбекистон ўзининг олтини, миси, пахта толаси ва ипаги, нефти 
ва гази, автомобиллари, шиша ва қораметаллар ҳамда улардан 

---

51 
тайёрланган буюмлари, кимё маҳсулотлари, вино ва консервалари 
ҳамда бир қатор бошқа саноат маҳсулотлари билан дунёга машҳур. 
Ўзбекистон 
Республикасининг 
индустриал 
қиёфасини 
энергетика, кон-руда, олтин қазиб олувчи, автомобилсозлик 
саноатлари, электротехника ва электроника, кўп тармоқли 
машинасозлик ва қурилиш материаллари саноатлари белгилаб 
бермоқда. 
Мамлакатимизда ўтган даврларда саноатни ривожлантиришнинг 
асосий омиллари сифатида қуйидагиларни кўрсатиш мумкин: 

мақсадли дастурларни амалга ошириш; 

инфратузилмани шакллантириш (сув, газ, электроэнергия, 
транспорт ва бошқалар); 

енгил саноат соҳасида янги корхоналар ташкил этиш ва тайёр 
маҳсулотлар ишлаб чиқаришни ўзлаштириш; 

чарм хом ашёсини қайта ишлаш соҳасида янги корхоналар 
ташкил этиш ва янги маҳсулотлар ишлаб чиқаришни ўзлаштириш; 

қишлоқ ҳўжалик маҳсулотларини қайта ишлаш соҳасида янги 
корхоналар ташкил этиш ва бозорни маҳаллий маҳсулотлар билан 
таъминлаш; 

халқ истеъмоли товарларини ишлаб чиқариш ва улар билан 
бозорни тўла қондириш; 

қурилиш материаллари индустриясини ривожлантириш; 

саноатни ривожлантиришда банк кредитлари таъсирчанлигини 
ошириш; 

саноатни ривожлантиришда қўшма корхоналарнинг улушини 
ошириш; 

---

52 

маҳаллий хом ашёни қайта ишлаш; 

маҳаллийлаштириш дастури ва халқаро саноат ярмаркаси ва 
кооперация 
биржаси 
доирасида 
яратилган 
имтиёз 
ва 
преференциялардан кенг фойдаланиш; 

ишлаб 
чиқарилган 
маҳсулотлар 
экспорти 
кўламини 
кенгайтириш, кичик корхоналар маҳсулотларини экспортга 
йўналтиришга кўмаклашиш. 
Президентимиз Шавкат Мирзиёевнинг 2018 йил 28 декабрда 
Олий Мажлисга йўллаган Мурожаатномасида Фаол тадбиркорлик, 
инновацион ғоялар ва технологияларни қўллаб-қувватлаш йилида 
амалга оширилган ишлар сарҳисоб қилинди. Бу йил мамлакатимиз 
тараққиётининг янги босқичида алоҳида салмоқли қадам бўлгани 
таъкидланди. Ҳақиқатдан ҳам, мазкур йилда юртимизда жуда катта 
ишлар амалга оширилди.
Буни қуйидаги рақамлар ҳам яққол қўрсатиб турибди. Аввало, 
Давлат дастури доирасида 21 триллион сўм ва 1 миллиард долларга 
тенг 76 мингта лойиҳа амалга ошири- лганини қайд этиш жоиз.
Саноат, қишлоқ хўжалиги, капитал қурилиш, транспорт-
коммуникация ва хизмат кўрсатиш соҳаларида салмоқли ютуқлар 
қўлга киритилди. Хусусан, 2018 йилнинг январь-ноябр ойларида 
198,8 триллион сўмлик саноат маҳсулотлари ишлаб чиқарилди.
Аҳоли жон бошига ишлаб чиқарилган саноат маҳсулоти ҳажми 
ўртача 6 миллион сўмга етди. Хусусан, истеъмол товарларининг 
жами саноат ишлаб чиқариш ҳажмидаги улуши – 38,1 фоизни ташкил 
этиб, аҳоли жон бошига ўртача 2,3 миллион сўмга тўғри кел- ди. 

---

53 
Саноат ишлаб чиқаришда кичик бизнеснинг улуши – 34,9 фоизни 
ташкил этди.
2018 йилнинг январь-ноябрь ойларида қўшма корхоналарнинг 
саноат ишлаб чиқа- риши умумий ҳажмининг ўсишидаги ҳиссаси 
10,7 фоизни ташкил этди. Бу иқтисоди- ётни янада такомиллаштириш 
ва либераллаштириш, ҳамда жаҳон бозорида маҳсулот- ларнинг 
рақобатбардошлигини 
оширишга 
қаратилган 
ислоҳотлар 
натижасидир.
Кичик тадбиркорлик субъектларининг саноат маҳсулотлари 
ишлаб чиқариш жараёнида фаоллашгани туфайли уларда ишлаб 
чиқариш ҳажми 7,5 фоизга ошиши таъминланди
6
.
Таъкидлаш керакки, иқтисодиётнинг етакчи тармоқларида 
таркибий ўзгаришларни амалга ошириш ва бу соҳаларни 
диверсификация қилишга қаратилаётган улкан эътибор экспорт 
ҳажми, унинг таркиби ва сифатига ижобий таъсир кўрсатди.
Мамлакатимизда ишлаб чиқаришни техник ва технологик 
янгилаш ва модернизация қилиш масалалари борасида хориж  
тажрибаси шуни кўрсатмоқдаки, монополияга қарши қонунларни 
ишлаб чиқиш ва амалга ошириш бозор муносабатларига ўтган ҳар 
бир мамлакат учун ҳаётий заруратдир, чунки эркин рақобатга йўл 
бермай иқтисодиётда рақобат муносабатларини ривожлантирмай 
туриб бозор муносабатларини шакллантириб бўлмайди.
Бизга 
маълумки, 
мамлакат 
иқтисодиётида 
саноатни 
ривожлантириш 
бўйича 
“2011-2015 
йилларда 
Ўзбекистон 
Республикаси саноатини ривожлантиришнинг устувор йўналишлари 
6
Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси саноат статистикаси бошқармаси маълу- мотлари

---

54 
тўғрисида”ги ПҚ-1442-сонли қарори қабул қилинган эди. Унинг 
устувор йўналишлари белгиланиб, ишлаб чиқаришни модернизация 
қилиш, техник ва технологик янгилашга доир тармоқ дастурларининг 
изчил амалга оширилиши натижасида саноат таркибида юқори 
қўшимча 
қийматга 
эга 
бўлган, 
рақобатдош 
маҳсулотлар 
тайёрланаётган қайта ишлаш тармоқларининг салмоғини оширишга 
алоҳида эътибор қаратилди ва бунда режалаштирилган йилларга 
мўлжалланган ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва кўламини 
кенгайтириш, инфратузилмани, транспорт ва коммуникацион 
қурилишни ривожлантириш, молия-банк тизимини янада ислоҳ этиш 
ва барқарорлигини ошириш ва Ўзбекистон Республикаси саноатини 
устувор йўналишлари каби дастурларининг ижроси таъминланмоқда.
Мамлакатимизда саноатни ривожлантиришга оид чуқур ўйланган 
ва пухта таҳлиллар асосида ишлаб чиқилган, бир-бири билан ўзаро 
узвий боғлиқ бўлган тўртта стратегик дастурлар амалга 
оширилмоқда. Уларда саноат, инфратузилма, транспорт ва ком-
муникация қурилишини ривожлантириш, молия-банк тизимини янада 
ислоҳ этиш ва унинг барқарорлигини ошириш, шунингдек, 
мамлакатимизда қулай инвестиция муҳити ва уни баҳолашнинг 
халқаро мезонларини шакллантириш кўзда тутилган. 
“2011–2015 йиллардаги энг муҳим вазифа – макроиқтисодий 
барқарорлик ва изчил юқори иқтисодий ўсиш суръатларини 
таъминлаш, унинг сифат кўрсаткичларини, иқтисодиёт тармоқларини 
янада диверсификация қилиш, ишлаб чиқаришни модернизация этиш, 
техник ва технологик янгилаш, мамлакатимизда ишлаб чиқарилган 

---

55 
маҳсулот ҳамда хизматларнинг ички ва ташқи бозорлардаги 
рақобатдошлигини ошириш ҳисобидан яхшилашга қаратилган эди”
7
.
Юқоридаги натижаларга иқтисодиётда модернизациялаш ва 
таркибий ўзгартиришлар жараёнини жадаллаштирмасдан, уни муҳим 
тармоқларини техник ва технологик жиҳатдан янгиламасдан эришиб 
бўлмас эди. 
Иқтисодиётни модернизациялашнинг мақсади – мамлакат 
иқтисодиётининг янгилаш, фан сиғимкорлиги юқори бўлган устувор 
соҳаларни ривожлантириш асосида мамлакат иқтисодиётини 
инновацион ривожлантириш йўлига ўтказиш, мамлакат миллий 
иқтисодиётининг рақобатбардошлигини ошириш ва аҳолининг ўсиб, 
ўзгариб бораётган эҳтиёжларини тўлароқ қондириш ҳисобланади.
Миллий иқтисодиётни модернизациялашнинг жаҳон тажрибаси 
таҳлили кўрсатишича, мамлакатни модернизациялаш учун дастлаб 
мамлакат иқтисодиётини, шу жумладан, саноатнинг ҳозирги 
ҳолатини чуқур ва конкрет баҳолаш лозим. И..Каримов 
таъкидлаганидек, “Иқтисодиётимизнинг муҳим тармоқларини жадал 
модернизация қилиш, техник ва технологик қайта жиҳозлаш, 
транспорт коммуникацияларини янада ривожлантириш ва ижтимоий 
инфратузилма объектларини барпо этиш ҳал қилувчи устувор 
йўналишга айланди”
8
. 
7
Ўзбекистон Республикаси иқтисодий-ижтимоий тараққиётининг мустақиллик йилларидаги 
(1990–2010 йиллар) асосий тенденция ва кўрсаткичлари ҳамда 2011–2015 йилларга 
мўлжалланган прогнозлари: статистик тўплам. –Т.: “Ўзбекистон”, 2011. 119 б.
8
Каримов И.А. Асосий вазифамиз – ватанимиз тараққиёти ва халқимиз фаровонлигини янада 
юксалтиришдир. Т.: «Ўзбекистон». 2010. 43-б.

---

56 
Мамлакатимизда истеъмол товарлари ишлаб чиқаришни тубдан 
ошириш бўйича ўз вақтида кўрилган чора-тадбирлар ҳам амалий 
самарасини бермоқда. 
Ўтган йили ана шундай товарлар ишлаб чиқаришнинг ўсиш 
ҳажми 14,4 фоизни ташкил этди ва ялпи саноат ҳажмида уларнинг 
улуши 35,5 фоизга етди. Бундай товарларнинг рақобатдошлиги 
нафақат ички бозорда, балки ташқи бозорда ҳам тобора ортиб 
бормоқда. 
Вилоятлар мисолида кўрадиган бўлсак ялпи ҳудудий маҳсулот 
таркибида саноатнинг ошиб бораётганини кўзатиш мумкин.