1-mavzu: konstitutsiya va inson harakatlari erkinligi. Darsning maqsadi

II O’tilgan mavzuni so`rash.
O’tilgan mavzuni so`rashda foydalanishda interfaol usullar.
III Yangi mavzu bayoni.
Huquqbuzarlik - huquq va muomala layoqatiga ega subʼyekt tomonidan sodir etiladigan, huquq normalari talablariga zid keluvchi hamda shaxsga, mulkka, davlatga va butun jamiyatga zarar keltiruvchi ijtimoiy xavfli qilmish. Oʻz xususiyatiga koʻra, H. jinoyat, nojoʻya harakat, intizomni buzish shaklida boʻladi. Koʻp hollarda H. qonunbuzarlik soʻzi bilan bir xilda ishlatiladi. Fuqaroviy H. (shaxsga, fuqaro yoki tashkilotning mulkiga ziyon yetkazish), maʼmuriy H. (mas, mayda bezorilyk, yoʻl harakati qoidasini buzish), intizomiy H. (nojoʻya harakat, mas, ishga kelmaslik, kech qolish) farqlanadi. H.ning eng xav-fli koʻrinishi jinoyatdir. H. uchun qonunda tegishlicha fuqaroviy, maʼmuriy, intizomiy va jinoiy javobgarlik belgilangan.
Yuridik javobgarlik — huquqbuzarga nisbatan davlat qoʻllaydigan choralar. Yuridik javobgarlikning maqsadi ijtimoiy munosabatlarni mustahkamlash, tartibga solish va muhofaza etishdir. Yuridik javobgarlik qonuniylik, adolatparvarlik, jazoning muqarrarligi, maqsadga muvofiqlik, ayb uchun javobgarlik, bir huquqbuzarlik uchun ikki tomonlama javobgarlikka yoʻl qoʻyilmasligi kabi tamoyillarga asoslanadi. Yuridik javobgarlikfaqat qonunda belgilangan tartibda va vakolatli organning tegishli qarori asosidagina vujudga keladi. Yuridik javobgarlikning quyidagi turlari mavjud: jinoiy javobgarlik, maʼmuriy javobgarlik, fuqarolik huquqiy javobgarlik, intizomiy javobgarlik, moddiy javobgarlik. Shuningdek, ilmiy adabiyotlarda konstitutsiyaviy, ekologik javobgarlik turlari ham koʻrsatiladi.
Intizomiy javobgarlik -OʻzRda oʻz mehnat burchlarini qonunga muvofiq ravishda yoki lozim darajada bajarmaganlik uchun aybdor boʻlgan xodimga taʼsir koʻrsatish vositasi. Xodimning oʻz mehnat vazifalarini jinoiy javobgarlikka tortishga sabab boʻlmaydigan darajada, ammo oʻz aybi bilan qonunga muvofiq ravishda bajarmasligi yoki nobop bajarishi intizomga xilof nojoʻya harakat hisoblanadi. Bu, odatda, xodim zimmasiga mehnat shartnomasi yoki korxona, muassasa, tashkilotdagi ichki mehnat qoidalarini tartibga soluvchi meʼyoriy hujjatlar bilan yuklangan mehnat vazifalarini buzishda va uning oʻz aybiga koʻra, qasddan yoki ehtiyotsizlik orqasida qilgan harakati yoki harakatsizligida ifodalanadi. Xodim intizomga xilof nojoʻya harakati uchun, odatda, ish be-ruvchi tomonidan I. j.ga tortiladi yoki unga nisbatan boshqa taʼsir choralari qoʻllanadi. Korxona, muassasa, tashkilotga moddiy zarar yetkazgan xodim mehnat huquqi meʼyorlari boʻyicha moddiy javobgar deb topiladi va I. j.ga tortilishi yoki tortilmasligidan qatʼi nazar, undan zarar undirib olinadi. I. j. boʻyicha mehnat intizomini buzganlik uchun jazo choralari va ularni qoʻllanish, olib tashlash, I.j.ning amal qilishi hamda I. j. ustidan shikoyat etish tartibi OʻzR Mehnat kodeksida (181 —184-moddalar) belgilangan.^[1]