1-mavzu: Kompyuter tarmog‘i

10 BASE-T uskunasi

1990-yildan buyon o‘ralgan juftlik asosidagi Ethernet tarmog‘i rivojlanib kelmoqda va tanilib, keng ko‘lamda ishlatilmoqda. Bu ko‘pchilik holda moda bo‘lganligi uchun tarqalgan, balki o‘ralgan juftlik afzalliklari uchun emas. 10 BASE 2 ga nisbatan 10 BASE-T qurilma va moslamalari ancha narxi qimmat. Lekin haqiqatan ham 10 BASE-T afzalligi mavjud, bulardan eng muhimi silliq Fast Ethernet ga o‘tish imkoniyatini yaratadi, koaksial kabel segmentlari bunday imkoniyatni ta’minlab bera olmaydi. Kabellardan biri shikastlansa, butun tarmoqning ish faoliyatini to‘xtatishga olib kelmaydi. Qurilmalardagi buzilishlarni ajratish oson. O‘ralgan juftlikdagi tarmoqning montaj ishlarini amalga oshirish ancha osondir. Qulaylikning yana biri - kompyuterlarga faqat bitta kabel keladi, 10 BASE 2 kabi ikkita kabel emas.

10 BASE-T tarmoq bo‘lagida ikkita o‘ralgan juftlik orqali signallar uzatilishi amalga oshiriladi. Ulardan har biri faqat bir tarafga signal uzatadi (bir juftlik — uzatuvchi, ikkinchi juftlik — qabul qiluvchi). Bunday juft o‘ralgan juftlik ishlatilgan kabel tarmoq abonentlari konsentratorlarga (xab) ulanadi, ularning ishlatilishi avvalgi ko‘rilgan holatlarga nisbatan shart. Konsentrator abonentdan kelayotgan signalni suradi, sababi CSMA/CD ega bo‘lish usulini hosil qilish uchun, ya’ni bu holda «Passiv yulduz» topologiyasi hosil qilinadi (7.7-rasm), u esa, aytib o‘tilganidek «Shina» topo­logiyasi kabidir.



3.7-rasm. O‘ralgan juftlik yordamida abonentni tarmoqqa ulash.
Adapter va konsentratorlarni ulovchi kabel uzunligi 100 metrdan oshmasligi kerak, bu vaziyat ko‘pincha kompyuterlarni joylashtirishni keskin chegaralab qo‘yadi. 6 mm diametrli egiluvchan kabel ishlatiladi. Kabel tarkibiga kirgan to‘rtta o‘ralgan juftlikdan faqat ikkitasidan foydalaniladi. Eng ko‘p tarqalib, ishlatiladigan kabel turi bu — 3-toifadagi EIA/TIA kabelidir. Lekin hozirgi vaqtda ancha yuqori sifatli 5-toifadagi (yoki undan ham yuqori toifadagi) kabeldan foydalanish tavsiya etiladi. Bu turdagi kabel hech qanday muammosiz Fast Ethernetga o‘tish imkonini beradi. AWG22-26 turdagi kabel ham taniqli. Hech qachon o‘ralgan juftlik hosil qilmagan telefon kabellarini ishlatish kerak emas, chunki u tarmoq ishini buzilishiga olib keladi.
3.2 -jadval
RJ—45 razyom kontaktlarining vazifasi

Kontakt	Vazifasi	Simning rangi
1 2 3 4 5 6 7 8	TX+ TX+ RX+ Ishlatilmaydi Ishlatilmaydi RX+ Ishlatilmaydi Ishlatilmaydi	Oq/qovoqrang Qovoqrang/oq Oq/yashil Yashil/oq

Adapter va konsentratorga kabellar 8-kontaktli RJ — 45(7.8-rasm) turdagi razyom orqali ulanadi, tashqi ko‘rinishidan oddiy telefon razyomiga o‘xshash bo‘lib, undagi to‘rtta kontaktgina ishlatiladi. Kontaktlar vazifasi 6.2-jadvalda keltirilgan.

3.8-rasm. RJ-45 razyomi.
Ekranlanmagan o‘ralgan juftli kabellarni (UTP — kabel) koaksial kabellarga nisbatan montaj qilish ancha oson, chunki ularda to‘qilgan simli ekran qobiq yo‘q bo‘lgani uchun. Narxlarini solishtiradigan bo‘lsak, ingichka koaksial kabelga nisbatan UTP kabeli ikki baravar arzonroq turadi. Shuni ham hisobga olish kerakki, «Passiv yulduz» topologiyasida «Shina» topologiyasiga qaraganda, ancha ko‘p kabel sarflanadi.
Tarmoqni shovqinlari chidamlilik ta’sirini oshirish uchun to‘qilgan juftliklardan differensiallashgan signallar uzatiladi, ya’ni bu o‘ralgan juftlik simlaridan hech biri yerga ulanmaydi. Koaksial kabelli segmentlardan farqli o‘laroq, tashqi terminatorlardan foydalanilmaydi, kabellar yerga ulanmaydi, faqatgina tarmoq kompyuterlarinigina yerga ulash bilan kifoyalanadi.
10 BASE-T tarmoqda kabel simlarini ulashning ikki turidan foydalaniladi (7.9-rasm). Agarda, tarmoqqa faqat ikkita kompyuter qo‘shilmoqchi bo‘linsa, konsentratordan foydalanilmasa ham bo‘ladi. Chorraha kabelini (crossover cable — перекрестный кабель) ishlatish usulidan foydalanib, ya’ni bir razyomning RJ-45 uzatish kontaktlarini ikkinchi razyomning RJ-45 qabul qilish kontaktlariga va teskarisiga ulashni amalga oshirish mumkin. Kompyuterlarni konsentratorlar bilan ulashda, odatda, to‘g‘ri kabeldan (direct cable — прямой кабель) foydalaniladi, ularda ikkala razyomlarning bir xil kontaktlari bir-biri bilan o‘zaro to‘g‘ri ulanadi. Shunday to‘g‘ri kabel bilan ulanishga mo‘ljallangan konsentratorlar ko‘p. To‘g‘ri, albatta, hisobga olish kerakki, ba’zi hollarda chorraha ulanish konsentrator portida amalga oshiriladi (standart bu vaqtda unday portlarni «X» harfi bilan belgilashni tavsiya etadi), shuning uchun tarmoqda ulash ishlarini olib borish vaqtida juda ziyraklik bilan amalga oshirish talab qilinadi.

3.9-rasm. 10 BASE-T segmentining to‘g‘ri va chorraha kabel simlarini ulanishi.

3.10-rasm. Kompyuterlarni 10 BASE-T tarmog‘iga ulash.

Yana shuni hisobga olish kerakki, ikkita konsentratorni oddiy portlar orqali ulanganida, kabel chorraha ulanishli bo‘lishi kerak. Bir konsentratorni maxsus kengaytirish portini (UpLink) boshqa bir konsentratorni oddiy porti bilan ulanishi lozim bo‘lgan holda to‘g‘ri kabel yordamida amalga oshirilishi kerak.

Yana shuni ta’kidlash kerakki, o‘ralgan juftlik kabellari bilan ulanadigan adapter va konsentratorning maxsus xususiyati mavjuddir, ya’ni ularga o‘rnatilgan tarmoqqa to‘g‘ri ulanganligini nazorat qilish vositasi mavjud. Axborot uzatish to‘xtagan hollarda davriy ravishda test impulsi uzatilib turadi (NLP—Normal Link Pulse), kabelning qabul qilish tarafida ularning mavjudligiga qarab kabelning butunligi aniqlanadi. To‘g‘ri ulanganligini ko‘z bilan ko‘rib nazorat qilish uchun maxsus yorituvchi diodli moslama «Link» mavjuddir, ular uskuna to‘g‘ri ulangan holatdagina yonadilar. Bu imkoniyat 10 BASE-T segmentini juda yaxshi afzallik bilan qolgan 10 BASE 2 va 10 BASE 5 segmentlaridan farqlab turadi. 10 BASE 2 va 10 BASE 5 segmentlari shina strukturali bo‘lganligi sababli yuqoridagi xususiyat mavjud bo‘la olmaydi.
O‘ralgan juftlik tarmoq qurilmalarining eng kam to‘plamining elehientlari quyidagilardan tashkil topgan:

• 
  RJ-45 UTP - razyomli tarmoq adapted (tarmoqqa birlashtirilgan kompyuterlar soniga teng);
  
• 
  ikki uchida RJ-45 razyomli kabel bo‘lagi (ulangan kompyu­terlar soniga qarab);
  
• 
  bitta konsentrator, qancha kompyuterlarni UTP-port JR-45 razyomi orqali birlashtira olsa.
  
• 
  10 BASE-T standard yordamida o‘ralgan juftlik kabelidan foydalanib kompyuter tarmog‘ini ulashga misol 6.10-rasmda keltirilgan.