1-mavzu: kirish. O`Simlik hujayrasining tuzilishi va rivojlanish bosqichlari

6. Hujayralarning bo`linishi xillari quyidagilardan iborat: Mitoz, amitoz, meyoz.
Mitoz bo’linish. Birinchi marta hujayralardagi yadroning bo`linishini 1874 yilda rus olimi I.D.Chistyakov aniqlagan. Mitoz atamasini birinchi marta 1882 yilda V.Flemming qo`llagan. Bo`linish sikliga kirgan hujayralarda mitoz davri ko`p vaqtni egallamaydi. Masalan: ildiz meristemasi hujayralarida interfaza 16-30 soat, mitozni o`zi - 2-3 soat davom etadi. Ichak epitеliysi hujayralarida interfaza 20 soat, mitoz - 1 soat kechadi. Tuxum hujayraning maydalanish bosqichida butun hujayra sikli 1 soatga bormaydi.
Mitoz quyidagi fazalardan iborat: profaza, metafaza, anafaza, telofaza. Fazalar orasida aniq chegara yo`q. Chunki mitozning o`zi silliq kechadi. Faqat anafazaning boshini aniqlash mumkin.
Profaza
Unga interfazadagi G₂ davrni o`tgan hujayralar kiradi. Ular replikasiyadan kеyin 4s DNK miqdoriga ega.
Profaza boshida yadroda ingichka iplar-profaza xromosomalari ko`rina boshlaydi. Ular kondensasiyalana boshlab transkripsion faolligi susayadi. Profaza mobaynida xromosomalar qisqarib yo`g`onlashadi. Profaza xromosomalari ikkilangan lekin ikkita xromatidlar bir-biriga shunday zich birikadiki, bitta bo`lib ko`rinadi. Demak, xromotidalar soni DNK miqdoriga teng -4n-4s.
Xromosomalar kondensasiyalanishiga parallel ravishda yadrochaning yo`qolishi va yadro qobig`ining erishi kuzatiladi: yadro poralari yo`qolib, yadro qobig`i avval fragmentlarga (bo`lakchalarga) kеyin mayda membrana pufakchalariga aylanadi.
Mitozdagi yadrochaning roli haqida turli olimlarning fikri mavjud. Ba`zilar yadrocha erib ketib uning moddasi xromosomalar bilan birga qiz hujayralarga taqsimlanadi deb hisoblaydi, ba`zilar esa yadrocha bo`linish dukini hosil qilishda ishtirok etadi, deudi yoki yadrocha komponentlari yadro va sitoplazma o`rtasidagi moddalar almashinuvida ishtirok etadi.
Endoplazmatikto`rhajminingkichrauishikuzatiladi. U kalta sistеrna va vakuolalarga parchalanib yuzasidagi ribosomalar soni kamayadi.
Mitozning yana bir muhim hodisasi- bo`linish dukining hosil bo`lishi ham profazada kuzatiladi. Bo`linish duki sеntriolalar yoki ular ishtirokisiz hosil bo`ladi (o`simliklarda). Profazada S davrda duplikasiyaga uchragan sеntriolalar hujayraning ikki qutbi harakatlanadi. Har bir qutbga bittadan diplosoma boradi. Ular orasida mikronaychalar shakllanadi.
Erta profazada kondensasiyalanayotgan xromosomalarning sеntromera uchastkalarida kinetoxor qismlari ko`rina boshlaydi. Bu joy bilan bo`linish duki mikronaychalari birikadi.
Profaza yadro qobig`ining erib karioplazma bilan sitoplazma aralashib ketishi bilan tugaydi.