1-Mavzu. Kirish. Konstruksion materiallar texnologiyasining mashinasozlikdagi ahamiyati. Materiallarga ishlov berib turli detall va zagatovkalar tayyorlash. Metallarning umumiy ta’rifi. Reja

Ishlab chiqarishdagi materiallar. 

---

Muhandislik  materiallarning  ko‘pchiligi  asosan  uch  guruhga  bo‘linadi:  metallar, 

keramika  va  polimerlar.  Bularni  kimyoviy,  fizik,  mexanik  xossalari  har  xil;  qaysilari  ishlab 

chiqarishga  ta’sir  qiladi.  Yuqoridagi  materiallardan  tashqari  4-guruh  materiallari  ham  bor  - 

kompozitsion materiallar. To‘rttala guruh materiallarini klassifikatsiyasi  1-rasm.da berilgan. 

 

1.1.rasm.. To‘rtta guruh materiallari klassifikatsiyasi. 

Keramika. 

Keramika  metallik  (yoki  yarim  metalik)  va  nometallik  elementlarning  birikmasi. 

Keramika  ko‘pchilik  ananaviy  va  zamonaviy  ananaviy  va  zamonaviy  materiallarni  o‘z  ichiga 

oladi.  Ananaviy  keramika  ming  yillar  davomida  ishlatilgan;  o‘z  ichiga  loyni  olgan:  g‘isht  va 

cherepitsa  va  keramik  buyumlar  yasalgan.  Hozirgi  zamon  keramikasi  o‘z  ichiga  oldingi 

materiallar-alyuminiy oksidi xossalari zamonaviy usullari bilan kuchaytiriladi. YAngi keramika 

o‘z  ichiga  volfrom  karbidi,  titan  karbidi  (keskich  materiali  sifatida  ko‘p  ishlatiladi),  metallar 

nitridlari, titan va bor nitridlarini oladi. 

 

Ishlash  maqsadida  keramikani  ikkiga  ajratish  mumkin:  kristallik  keramika 

kukunlardan har xillar bilan qizdirib, presslab olinadi. SHisha keramika eritib va qo‘yib olinadi, 

keyin ananaviy usulda puflab forma beriladi. 

Polimerlar. 

Polimerlar  qoida  bo‘yicha,  uglerod  va  bir  yoki  ko‘proq  boshqa  elementlardan  tashkil 

topgan. Uch kategoriyaga bo‘linadi:  

1-termoplastik polimerlar;  

2-termoplastik polimerlar; 

3-elastomerlar. 

Termoplastlarni  bir  necha  marta  qizdirib  sovitish  mumkin,  xossasi  va  moleqo‘lyar 

strukturasi  o‘zgarmaydi.  Bular  polietilen,  plastrol,  neylon.  Makromoleqo‘lalari  chizig‘iy  yoki 

shaxobchali  strukturaga  ega.  Termoreaktiv  polimerlar  qizdirganda  eriydi,  sovitilgach  qotadi. 

Qayta  qizdirilganda  qayta  erimaydi.  Kimyoviy  reaksiya  bilan  qotadi.  Fazoviy-to‘qilgan 

---

strukturaga ega. Bular fenollar, amino-smolalar, epoksidli smolalar. Elostomerlar  yuqori elastik 

xususiyatig‘a ega. O‘z ichiga tabiiy kauchukni, neopirilinni, silikon va poliuretanni oladi. 

Kompozitlar 

Kompozitlar  alohida  katergoriyali  toifali  materiallar;  ular  uch  xil  materiallar 

aralashmasidir. Tarkibi ikki yoki ko‘proq fazali materiallar. Alohida ishlanadi va maxsus xossa 

(tashkil etuvchilarni bittasiga ham o‘xshamaydigan) olish maqsadida birga birlashtiriladi. Odatda 

kompozitsion  materiallar  strukturasi  bir  fazoning  zarrachalaridan  yoki  tanalaridan  iborat. 

Ikkinchi  fazoda  aralashgani  matritsa  deyiladi.  Kompozitlar  tabiatda  ko‘p  uchraydi:  masalan, 

yog‘och.  Kompozitlarni  sun’iy  usulda  olish  kattaroq  qiziq:  tola  bilan  sinchlangan  plastik; 

polimer matritsada shisha tola; bir tipdagi polimer tolalari ikkinchi tip polimerli matritsa ichida; 

keramika  metal  matritsada  (BKG,  T15K6).  Kompozitlarning  xossalari  uni  komponentlariga  – 

tashkil  etuvchilariga  bog‘liq,  ularni  fizik  formasiga,  ularni  birlashish  usuliga  bog‘liq.  Ba’zi 

kompozitlar yuqori mustahkamlikka ega va engil: bular aviatsiyada va avtomobillar kuzovlarida 

va  h.k.da  ishlatiladi.  Ba’zilari  baquvvat,  qiyin  ishlanadi,  o‘z  xossalarini  (ayniqsa,  mexanik) 

yuqori haroratda ham saqlab turadi.