|
2.иммун тизимининг марказий органлари.
Илик бир вақтнинг ўзида ҳам қон ишлаб чиқарувчи, ҳам иммун тизим саналади.
Иликнинг умумий массаси 2,5 – 3 кг. Қизил ҳамда сариқ иликлар фарқланади.
Илик тнукасимон суяклар ичидаги бўшлиқда бўлиб, ретикуляр строма, жипс ҳолда
жолашган гемопоэтик ҳамда лимфоид тўқималаар, шунингдек капиллярларнинг
тармоқланган тизимларининг тўқималарининг бирлашишидан иборат.
Иликнинг асосий вазифаси – лифоцитлар ва қон хўжайралари маҳсулоти.
Функционал вазифасига кўра қизил иликда миелоид (гемоцитопоэтик) ҳамда
лимфоид тўқималар фарқланиб, улардан қон, монцитлар ҳамда В-лимфоцитлар ҳосил
бўлади.
Иликнинг хўжайра (тўқима) элементлари ривожланиши дифференцировканинг олти
куртагининг бошланишини берадиган полипотент стволли (танали) қон ишлаб чиқарувчи
хўжайрадан (ҚИХ) бошланади:
1)
Тромбоцитлар ҳосил бўлиши билан якунига етадиган мегокарицион
;
2)
Қондаги кислородини ташувчи ядросиз эритроцитларнинг ҳосил бўлиши билан
Эритроцитар
;
3)
Учта мустақил хўжайра (тўқима) турлари: базофиллар, эозинофиллар,
нейтрофиллар ҳосил бўлишига олиб келадиган дифференцировканинг учта қўшимча
йўналишларидан иборат гарнуоцитар; ушбу тўқималар (хўжайралар) яллиғланиш ва
фагоцитоз жараёнларида бевосита иштирок этиб, шу тариқа патогенлардан
ҳимоянинг ўзига хос бўлмаган иштирокчилари саналишади.
4)
Моноцитар-макрофагол; илик жойлашган жойда дифференцировка мазкур
йўналишда қонга кўчиб ўтувчи моноцитлар ҳосил бўлиши билан якунига етиб; тўқимали
макрофаг кўринишидаги етилган якуний формалар орган ҳамда тўқималарнинг турли
хил жойларида кенгайиб, улар ўзига хос номларга эга бўлган, булар: бириктирувчи
тўқиманинг гистиоцитлари, жигарнинг юлдузсимон ретикулоцитлари, талоқ
макрофаглари, лимфа тугунлари макрофаглари, перитонеал макрофаглар, зардобли
макрофаглар, асаб толалари микроглияси хўжайралари (тўқималари)
;
5)
Т-хўжайрали; иликнинг дифференциациясидаги (ўзгаришидаги) ушбу ўсимта
фақат ривожланишнинг бошланғич босқични – Т-хўжайраларининг аждоди лимфоид
устунли (устунсимон) хўжайрадан ҳосил бўлиши жараёнидан ўтади; клонлашувчи Т-
хўжайраларнинг турли хил субпопуляциялари етилишининг асосий жараёни тимусда рўй
беради;
6)
В-хўжайра; Т-хўжайрали йўналишдан фарқли равишда В-хўжайрали
дифференцировка амалий жиҳатдан тўлиқ якунига етиши билан характерланади.
Сариқ илик асосан ретикуляр тўқиманинг ўрнини эгаллаган ёғ тўқимасида
тўпланган. Сариқ иликда қон ҳосил қилувчи элементлар мавжуд эмас. Аммо катта
миқдордаги қон йўқотишда сариқ иликда ҳам қон билан кириб келадиган устунсимон
хўжайралар ҳисобига қон ишлаб чиқариш учоқлари пайдо бўлиши мумкин.
Тимус (карам бези, бўқоқ бези)
кўкрак суягининг юқори қисмида кўкрак қафаси
бўшлиғида жойлашган. Бири бирига жипс сиқилган шакли ҳамда ўлчамига кўра бир хил
бўлмаган икки қисмдан иборат. Ташқи томондан у бириктирувчи тўқимадан иборат
капсула билан қопланган. Орган ичида ундан тасма – тўсиқ тарқалади. Улар безнинг бутун
бир тўқимасини кичик қисмларга ажратади. Карам безида безли хўжайралар жойлашган
марказий оч рангдаги мия моддаси ҳамда лимфоцитлар кўп бўлган нисбатан тўқроқ
рангдаги энса мия қобиғи моддаси фарқланади. Мия қобиғи алоҳида “ғиштчалардан”
тузилганга ўхшаш Кларк фоллкулларидан ҳосил бўлган. Жипс жойлашган лимфоцитлар
ҳамда улар орасида жойлашган макрофаглар биргаликда элементар таркибий гистологик
бирликни ҳосил қилган ҳолда эпиттелиал хўжайралар билан ўраб олинган. Медуляр
ҳудудда лимфоцитлардан эркин бўлган Гассал бузоғи деб ном олган доирасимон
эпителиал хўжайралар кузатилади. Тимуснинг хўжайра таркиби 4-6 кунда тўлиқ
янгиланади. Тимусдан периферик лимфоид тўқималарга 5% га яқин янги ҳосил бўлган
лимфоцитлар кўчиб ўтади. Тимусда ҳосил бўлувчи бошқа кўплаб хўжайралар учун у
“ҳалок қилувчи қабрга” айланади: хўжайралар 3 – 4 кун мобайнида ҳалок бўлади.
Ҳалок бўлиш сабаблари ёритиб берилмаган.
Бурса
(Фабрициус сумкаси) қушлардаги иммун тизимининг марказий органи
саналади. Бурса инсон аппендикси, кўр ичакка ўхшаб кетади.
Фабрициус сумкаси – қушлар ахлатхонасининг орқа қисмида жойлашган лимфо-
эпителиал орган. Сумка деразаси ичак эпителиясига ўхшаш цилиндирсимон эпителияси
тўшалган. Сумканинг асосий таркибий элементи бўлиб мия суяли ва мия ҳудудлари билан
биргаликдаги лимфоид тугунчалар хизмат қилади. Мия ҳудуди лимфоцитларнинг бир
нечта жипс қаватига эга. Уларнинг тагида базал эпителиал қават жойлашган.
Ретикуллоцитларнинг марказий қисмида асосан кичик лимфоцитлар жойлашган. Мия
ҳудудининг периферияси бўйлаб лимфоцид қаторнинг кичикроқ етилган базофил
хўжайралари жойлашган.
Do'stlaringiz bilan baham: |
