1-mavzu: kirish. Ekologiya va tabiatni muhofaza qilish kursi, uning maqsad-vazifalari, tuzilmasi va qisqacha tarixi mavzu rejasi

Cheklovchi omillar

Cheklovchi omil tirik va notirik organizmlarning ekotizmini o'z ichiga oladi.Cheklovchi omil aloqada bo'luvchi bir nechapopulyatsiyaga ta'sir eta oladi. Biroz yomg'ir yog'ishi ham o'tloqdagi o'simliklarni o'sishini cheklay oladi. O'simliklar urug'ni sichqonlar yeydi, bu oziqlanish jarayoni cheklovchi omilga aylanishi mumkin.

Populyatsiya

Populyatsiyalar ekologiyasining predmeti populyatsiyaning tuzilishi, dinamikasini, yoshi va jinsini o‘rganishdan iborat. Chunki, ular hosildorlik va ko‘payish xarakterini ko‘rsatadi, bu esa yashash sharoitiga moslashish o‘lchamini yuzaga keltiradi. Populyatsiyalar ichida organizmning o‘sishi, rivojlanishi tashqi muhitga qarab o‘zgarib boradi. Populyatsiyada absolyut va nisiy zichliklar ajratilib, absolyut zichlik ma’lum maydon birligiga to‘g‘ri keluvchi populyatsiyaning miqdori bo‘lsa, nisbiy zichlik ma’lum maydon birligidagi individlar sonini bildiradi. Nisbiy zichlik orqali populyatsiyaning ko‘payishiyoki kamayishi haqidagi ma’lumotlar o‘rganiladi. Populyatsiyaning zichligi vaqt davomida o‘zgarib turadi. Har qanday o‘zgarishning quyi va yuqori chegaralari, shuningdek

o‘rtachao‘lchamlari bo‘ladi. Populyatsiya zichliining yuqori chegarasi individlar sonining ortib ketishi va o‘z-o‘zini cheklashi bilan bog‘langan, quyi chegarasi esa populyatsiyaning kelajakda yashay olishiyoki o‘limga yuz tutishi, yani minimal o‘lchamga tushib qolishi bilan belgilanadi. Har bir popuyatsiya ma’lum sharoitda o‘rtacha zichlikka ega bo‘ladi, bunda barcha hayotiy jarayonlar samarali borib, uning natijasi populyatsiyaning yuqori mahsuldorligi, hayotchanligi va boshqalarda ko‘rinadi (1-2-rasmlar).