|
Bu uslubning qanday asosiy xususiyatlari bor?
Rasmiy uslub, asosan, yozma; ba’zan og‘zaki shaklda voqe bo‘ladi. Bu uslubning asosiy xususiyatlari:
1. Aniqlik. Odatda, bunday hujjatlar tilida hech qanday noaniqlik, g‘alizlik, ortiqcha izohtalab o‘rinlar bo‘lmaydi. Fikr, mazmun sodda, lo‘nda, tushunarli ifodalanadi:
Moliya yilida soliq solinadigan daromadga (foydaga) ega bo‘lgan yuridik shaxslar daromad (foyda) solig‘i to‘lovchilar hisoblanadi.
Yuridik shaxslar daromad (foyda) solig‘i bo‘yicha byudjet bilan hisob-kitoblarni mustaqil ravishda amalga oshiradilar. Ayrim tarmoqlar yuridik shaxslarning birlashmalari byudjet bilan hisob-kitoblarni O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qaroriga binoan markazlashtirilgan tartibda amalga oshirishlari mumkin. (O‘zbekiston Respublikasining Soliq kodeksi, 13-modda).
2. Qolip. Fikr tayyor holdagi nutqiy shtamplar-qoliplashgan birikmalar yordamida bayon etiladi. Masalan: O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat Kodeksi ...moddasining birinchi qismiga muvofiq..., Fuqarolik Kodeksining ...moddasi bo‘yicha javobgarlikka tortiladi; ...orden bilan mukofotlanadi, ... “O‘zbekiston Qahramoni” unvoni berilib, oliy nishon – “Oltin Yulduz” medali topshirilsin; ...rasmiy vizit bilan tashrif buyurdi, ...ozodlikdan mahrum etildi, ...amnistiya e’lon qilinsin kabi qoliplashgan ifodalar rasmiy uslubga xosligi bilan ajralib turadi. Rasmiy uslubga xos bo‘lgan bunday qoliplashgan nutqiy ifodalarning qo‘llanilishi ijobiy holdir. Chunki rasmiy uslubni ma’lum bir oborotlar asosida shakllantirish va takomillashtirish huquqqa oid, diplomatiyaga oid tushunchalarning tez va yengil tushunilishiga, fuqarolar tomonidan oson o‘zlashtirilishiga yordam beradi, ularning ongiga qonun va qonun osti hujjatlarining mazmun va mohiyati tez yetib borishiga ko‘maklashadi. Shu sababdan rasmiy uslub yoki qonunlar tilini ma’lum bir oborotlar (qurilmalar) asosida qoliplashtirish zarur. Huquqiy me’yorlarni ifodalashda mumkin qadar shunday tayyor holdagi qoliplashgan ifodalardan foydalanish lozim. Lekin bunday qoliplashgan ifodalarni adabiy til va uning tarkibiy qismi bo‘lgan yuridik til me’yorlariga muvofiq qisqa va aniq tarzda tuzish kerakki, oddiy fuqaro ham tez o‘zlashtirib olishga erishsin. Ayniqsa, qonunlar va ularning moddalarini tayyorlashda bunday birikmalarni qo‘llash tartibini qat’iylashtirish zarur.
Rasmiy uslubga xos hujjatlarni xususiyatlariga ko‘ra quyidagicha tasniflash mumkin:
Yuridik munosabatlar doirasidagi hujjatlar: qonun, kodeks, hukm, farmon, farmoyish, qaror, nizom va b.
Ma’muriy-idoraviy doiradagi hujjatlar: buyruqlar, ariza, tavsifnoma, tarjimayi hol, ma’lumotnoma, tilxat va b.
Diplomatik munosabatlarga oid hujjatlar: bitim, bayonot, nota, kommyunike, memorandum, konvensiya, deklaratsiya va b.
Bu hujjatlarning barchasi o‘ziga xos lisoniy xususiyatlarga ega bo‘lsa-da, mazkur hujjatlarda til ikki xil vazifani bajaradi. 1) informativ (axborot berish); 2) volyuntativ (buyurish). Jumladan, ma’lumotnoma rasmiy guvohlik belgisiga ega bo‘ladi va unda xabar berish vazifasi amalga oshadi. Buyruq, qaror va farmonda buyurish vazifasi amal qiladi. Bayonnomalarda esa buyurish (zimmasiga yuklansin, bajarilsin, tasdiqlansin...) ma’nosidan tashqari, axborot berish (eshitildi, tinglandi, muhokama etildi) vazifasi ham o‘z in’ikosini topadi. Ariza iltimos, shikoyat ma’nolarini bildiradi.
Rasmiy uslub dialektizmlardan, jargonlardan, kichraytirish-erkalash qo‘shimchalarini olgan so‘zlardan, jonli so‘zlashuv nutqi elementlaridan xoli bo‘ladi. Tasviriy vositalar, obrazli so‘zlar bu uslubda qo‘llanilmaydi. So‘roq, undov, modal so‘zlar nihoyatda kam qo‘llaniladi.
Rasmiy uslubda har doim rasmiylik ma’nosi ustun turadi. Tildagi rasmiy uslub uchun xos bo‘lgan so‘zlar va qoliplashgan barqaror iboralar, qat’iy odat tusiga kirib qolgan shakllar hujjatlar tiliga xos leksik-grammmatik xususiyatlar hisoblanadi. Masalan, muhokama qilindi, qaroriga muvofiq, ma’lumot uchun qabul qilinsin, ruxsat berishingizni so‘rayman, ishonch bildiraman, tadbirlar ishlab chiqilsin, zimmasiga yuklansin kabi.
•
Do'stlaringiz bilan baham: |
