1-mavzu. Kartografiya ta’rifi va uning tarmoqlari. Geografik kartaning elementlari



Download 414,66 Kb.
Pdf ko'rish
bet12/12
Sana31.12.2021
Hajmi414,66 Kb.
#267798
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   12
Bog'liq
1-mavzu. Kartografiya ta’rifi va uning tarmoqlari. Geografik kar

Geografik kartaning elementlari 

Geografik karta tuzish va undan to„la foydalanish uchun uning xususiyatlarini 

bilish  zarur.  SHuning  uchun  ham  karta  tuzishda  va  undan  foydalanishda  tahliliy 

yo„ldan  foydalaniladi.  Kartaning  har  bir  elementi  alohida  o„rganilishi,  bu 

elementlarning  vazifasi,  ahamiyati  va  ular  orasidagi  o„zaro  bog„liqlikni  bilish 

kerak.  Kartografik  tasvir  geografik  kartaning  negizidir,  unda  tabiiy  va  ijtimoiy-

iqtisodiy  voqea  va  hodisalar  to„g„risida  etarli  darajada  ma‟lumot  berilib,  ularning 

tarqalishi,  holati,  o„zaro  aloqasi  va  rivojlanishi  tasvirlanadi.  Bu  ma‟lumotlar 

geografik kartaning asosini tashkil qiladi.  



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

1-rasm. Umumgeografik karta elementlari.  

 

Kartaning  mazmuni  bir  qancha  geografik  elementlardan  tashkil  topadi. 



Masalan, umumgeografik kartaning mazmunini quyidagi elementlar tashkil qiladi: 

suv  ob‟ektlari,  er  yuzasining  relefi,  o„simliklar  qoplami  va  tuproq,  aholi 

yashaydigan  joylar,  aloqa  yo„llari  va  aloqa  vositalari,  sanoat,  qishloq  xo„jaligi, 

madaniy ob‟ektlar va ma‟muriy chegaralar.  

Geografik  elementlar  (1-rasm)  hamma  kartalarda  bir  xilda  mukammal 

tasvirlanmaydi. Masalan, biron  mavzuga bag„ishlangan kartada uning mazmuniga 

mos  hududdagi  georgafik  elementlar  tanlanadi.  Misol  uchun  tuproqlar  kartasida 

aloqa  yo„llari  va  aholi  vositalari,  relef  kartalarida  aloqa  yo„llari  va  aholi 

yashaydigan  joylarning  hammasi  tasvirlanishi  shart  emas.  Lekin  kartaning 

mazmuni  va  maqsadiga,  tasvirlanayotgan  elementlarning  ahamiyatiga  qarab  ba‟zi 

bir geografik  elementlar  hamma  mavzuli kartalarda  bo„lishi shart.  Masalan,  O„rta 

Osiyoga tegishli mavzuli kartalarda suv (gidrografik) ob‟ektlarning ahamiyati katta 

bo„lgani  uchun  imkoni  boricha  to„laroq  ko„rsatiladi.  CHunki  suv  ob‟ektlari 



(gidrografiya)  mavzuli  kartalarning  boshqa  elementlarini  bir-biriga  bog„lovchi 

zarur elementdir. 

 

Kartaning  geometrik  jihatdan  aniq  va  tasvirlarning  to„g„ri  bo„lishi  kartaning 



matematik  asosiga  bog„liq.  Matematik  asos,  o„z  navbatida,  bir  qancha 

elementlardan  tashkil  topgan.  Masalan,  proeksiya  va  koordinata  turi,  masshtab 

hamda  geodezik  asos  (triangulasiya,  poligonometrik  va  nivelirlash  shoxobchalari) 

va  komponovka.  Hamma  kartalar  kartografik  proeksiyalar  asosida  tuziladi  va  Er 

ellipsoidini tekis yuzaga yoki qog„ozga tushirish yo„llarini ko„rsatib beradi.  

Kartografik  to„r  (geografik  kenglik  va  geografik  uzoqlik)  esa  geografik 

elementlarning  er  yuzasidagi  o„rnini  tasvirlaydi.  Lekin  ba‟zi  bir  kartalarda 

kartografik  to„r  berilmasligi  ham  mumkin.  Masalan,  geografik  atlasdagi  faqat 

siyosiy-ma‟muriy  va  tabiiy  kartalarda  ko„rsatilsa  bo„ladi.  CHunki  ba‟zi  bir 

tasvirlangan  hududlar  maydon  jihatdan  kichkina  bo„lsa-yu,  kartografik  to„r 

ko„rsatilsa, kartaning o„quvchanligi qiyinlashadi, yoki kartada 



 va 



 larni 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

Картанинг математик асоси 

Геодезик асос 

Масштаб 


Картографик 

хатолик 


Таянч 

пунктлари 

Ту

зил


иш

и 

бў



йи

-

ча



 б

ўл

ин



иш

и 

Дав. Геодез. 



Шохоб. 

Ц

ил



ин

др

ик



 

Картографик 

хатолик 

 

Узунлик 



масштаби 

Сонли 


Г

ео

гр



аф

ик

 



ко

ор

дин



ат

ал

ар



 

К

ен



гл

ик

 



6

0

 зона 



Тў

ғр

и 



цил

ин

др



ик

 

К



ўнда

ла

нг



 

ци

лин



др

ик

 



Тў

ғр

и 



аз

им

ут



ал

 

К



ўнда

ла

нг



 

аз

им



ут

ал

 



Қ

ий

ш



иқ

 а

зим



ут

ал

 



 

Т

енг



 б

урч


ак

ли 


конус

ли 


пр

ое

кц



ия

 

И



хт

иё

рий



 

конус


ли 

пр

ое



кци

я 

Те



нг

 о

ра



лиқ

ли

 



пр

ое

кци



я 

Тў

ғр



и 

бу

рч



ак

ли 


ко

ор

дин



ат

ал

ар



 

У

зо



қл

ик

 



А

бси


сс

а 

О



рдин

ат

а 



Сўзли 

Чизиқл


и 

Бош 


Хусуси

й 

Х



ат

ол

иг



и 

бў

йи



-

ча

 б



ўл

ин

иш



и 

Х

ат



ол

ик

 



ту

рл

ар



и 

Х

ат



ол

ик

 



чиз

иқ

ла



ри

 

Х



ат

ол

ик



 

ку

рс



ат

кич


ла

ри

 



А

зим


ут

ал

 



К

ону


сл

и 

К



ўп 

ко

ну



сл

и 

Те



нг

 о

ра



лиқ

 

Те



нг

 б

ур



ча

к 

И



хт

иё

рий



 

У

зу



нл

ик

 



Ш

ак

л 



Б

ур

ча



к 

М

ай



до

н 

Э



лип

с 

ха



то

лиг


и 


 

 

2-rasm. Kartaning matematik asoslari. 

aniqlash  ishlari  ko„zda  tutilmagan  bo„lishi  mumkin.  Ba‟zan  kartaning  maxfiyligi 

ham  e‟tiborga  olinadi.  Karta  elementlaridan  biri  –  legenda  (shartli  belgilar 

sistemasi)  bo„lib,  karta  mazmunini  o„qish  uchun  asosiy  qurol    bo„lib  hisoblanadi. 

Legenda  kartada  tasvirlanayotgan  voqea  va  hodisalarning  hammasini  o„z  ichiga 

olishi kerak. Kartaning legendasi sodda, aniq, mantiqli hamda qisqa bo„lishi zarur. 

To„g„ri  tuzilgan  legenda  kartadan  to„g„ri  va  oson  foydalanish  imkoniyatini 

tug„diradi. Kartaning nomi, muallif va muharrirlarning familiyalari, nashr qilingan 

vaqti,  qaysi  manbalar  asosida  tuzilganligi,  nashriyot  nomi  va  manzili,  chop 

qilingan joy nomi va boshqalar ham kartaning yordamchi elementlariga kiradi (2-

rasm).  


Kartalardagi  ochiq  joylardan  (ramkaning  ichidagi  va  tashqarisidagi) 

mukammal  foydalanish  maqsadida  asosiy  kartaga  qo„shimcha  ravishda,  qirqim 

kartalar (vrezka), grafiklar, profillar, diagrammalar, blokdiagrammalar va jadvallar 

beriladi, bu esa kartani yanada mukammallashtiradi. Bularning hammasi kartaning 



qo„shimcha elementlarini tashkil qiladi.  

 

Download 414,66 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   12




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish