1-mavzu. Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va bilish usullari

Talab hajmiga ta’sir qiluvchi boshqa omillar oʻzgarmay qolgan sharoitda narxning
1% ga oʻzgarishi talabning necha foizga oʻzgarishini ifodalovchi koʻrsatkich talabning
narx boʻyicha egiluvchanligi koʻrsatkichi deyiladi. 
Bu koʻrsatkich koʻpincha oddiy qilib 
talabning egiluvchanligi 
deb ataladi. Talabning narx boʻyicha egiluvchanligi (E
t
) darajasi quyidagi formula 
boʻyicha hisoblanadi: , Bu yerda: 

– talab miqdorining foizli oʻzgarishi; 

– narxlarning foizli oʻzgarishi. Talab egiluvchanligini belgilab beruvchi bir qator omillar mavjud 
boʻladi. Ularning asosiylari quyidagilar: 
1. Mahsulotlarning oʻrnini bosuvchanligi. 
Iste’molchiga biror mahsulotning oʻrnini bosuvchi boshqa 
mahsulotlar koʻproq tavsiya qilinsa, unga talab Shuncha egiluvchan boʻladi. Masalan, sof raqobatli 
bozorda taklif qilinadigan mahsulotlarning juda koʻp oʻrnini bosuvchilari mavjud boʻladi, shu sababli har 
bir alohida sotuvchi mahsulotlariga talab butunlay egiluvchan boʻladi. 
2. Mahsulot qiymati (narxi)ning iste’molchi daromadidagi salmogʻi. 
Iste’molchi daromadida 
mahsulotlar narxi qanchalik kata oʻrinni egallasa, unga talab Shuncha yuqori egiluvchan boʻladi. 
Masalan, daftar yoki qalam narxining 10 foizga oʻsishi bir necha soʻmni tashkil qiladi va bu talab bildirgan 
mahsulot miqdorida juda kam oʻzgarish boʻlishiga olib keladi. SHu bilan birga, avtomobil yoki uy 
narxining 10 foizga oʻsishi mos ravishda 0,5 yoki 1,5 mln. soʻmni tashkil qiladi. Narxlarning bunday 
oshishi juda koʻp oilalar bir necha yillik daromadining kata qismini tashkil qiladi va, aytish mumkinki, bu 
sotib olinadigan mahsulot miqdorini sezilarli ravishda kamaytiradi. 
3. Mahsulotlarning iste’mol xususiyatlari. 
Zeb-ziynat buyumlariga talab odatda egiluvchan, hayotiy 
zarur buyumlarga esa talab noegiluvchan hisoblanadi. Masalan, non va elektr energiyasi zaruriy iste’mol 
buyumlari hisoblanadi, shu sababli ular narxining oshishi non yoki elektr energiyasini iste’mol qilishning 
keskin kamayishiga olib kelmaydi. Boshqa tomondan zeb-ziynat buyumlariga narxlar oshganda ularni 
osonlik bilan iste’moldan chiqarib tashlash mumkin. 
4. Vaqt omili. 
Qaror qabul qilish uchun vaqt oraligʻi qancha uzoq boʻlsa, mahsulotga talab Shuncha 
egiluvchan boʻladi. Masalan, agar mol goʻshtining narxi 10%ga koʻtarilsa, 
iste’molchi uni xarid qilishni birdaniga qisqartirmasligi mumkin. Lekin bir qancha vaqt oʻtishi bilan u 
oʻzining moyilligini tovuq goʻshti yoki baliqqa oʻtkazishi mumkin. Shuningdek, daromad boʻyicha talab 
egiluvchanligi ham mavjud. Daromadlar koʻpayishi bilan tovar va xizmatlarga boʻlgan talab ham oshadi. 
Bundan koʻrinadiki, daromad talabga ta’sir koʻrsatadi. Bu ta’sir darajasini aniqlash uchun daromad 
boʻyicha talab egiluvchanligi koʻrsatkichidan foydalaniladi.