1-mavzu. Iqtisodiy tahlilning shakllanishi va

7.6-jadval

Ishchilarning asosiy vositalar bilan qurollanganlik tahlili

№	Ko‘rsatkichlar	O‘tgan yil	Hisobot yili	Farqi (+; –)
1	Asosiy vositalar o‘rtacha yillik qiymati, ming so‘m	162295	178110	+15815
2	Ishchilar soni, kishi	1560	1450	–110
3	Bir ishchiga to‘g‘ri keladigan asosiy vositalarning o‘rtacha yillik qiymati, ming so‘m	104	122	+18

Korxonada ishchilarning asosiy vositalar bilan qurollanish darajasi o‘tgan yilga nisbatan 18000 so‘mga o‘sgan. Bu o‘sish ikki omil hisobiga: birinchisi – ishchilar sonining o‘zgarishi hisobiga; ikkinchisi – asosiy vositalarning o‘rtacha yillik qiymatining o‘zgarishi hisobiga sodir bo‘lgan.

Asosiy vositalardan foydalanishda ularning samaradorligiga baho berish iqtisodiy tahlilning zarur shartlaridan biri hisoblanadi.

Samaradorlik korxona xo‘jalik faoliyatiga baho berishning muhim ko‘rsatkichlaridan biri sifatida qaraladi. Ularning qatoriga quyidagilarni kiritish mumkin..7-jadval

Asosiy vositalarning samaradorlik ko‘rsatkichlari

Ko‘rsatkichlar nomi	Hisoblanish tartibi
Sanoat ishlab chiqarish fondlari qaytimi	Fk= M ahsulot hajmi Sanoat ishlab chiqarish fondlarining o‘ rtacha yillik qiymati
Mashina va uskunalar qaytimi	Fk= M ahsulot hajmi M ashina va uskunalar o‘ rtacha yillik qiymati
Sanoat ishlab chiqarish fondlari sig‘imi	Sanoat ishlab chiqarish fondlari Fs= o‘ rtacha yillik qiymati M ahsulot hajmi
Mashina va uskunalar sig‘imi	M ashina va uskunalar o‘ rtacha Fs= yillik qiymati M ahsulot hajmi

Ushbu qaytimga oid samaradorlik ko‘rsatkichlari har bir ming yoki bir so‘mlik asosiy vositalarga to‘g‘ri keladigan mahsulot hajmini ifodalaydi. Qaytim ko‘rsatkichlarini tobora oshib borishi ijobiy o‘zgarishlarni bildiradi.
Sig‘imga oid ko‘rsatkichlar esa bir birlik mahsulot tarkibida qancha asosiy vositalar qiymati mavjud ekanligini tavsiflaydi. Ushbu ko‘rsatkich kamayib borishi yaxshi natijalarni ko‘rsatadi yoki aksincha.
Ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanish va uning holatiga baho berishga iqtisodiy tahlilda alohida ahamiyat beriladi. Korxona ishlab chiqarish quvvati, deb uning to‘la ish bilan bandlik holatiga aytiladi. Bu holat nafaqat mahsulot ishlab chiqarish darajasiga, balki uning xarajatlar tarkibiga, moliyaviy natijasiga ham ta’sir etuvchi birlik sifatida qaraladi. Ishlab chiqarish quvvatlari va uning foydalanish darajalariga baho berish asosida korxonaning joriy davrdagi iqtisodiy potensiali hamda uni maqsadli boshqaruvi belgilanadi.
Ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanish tahlilining quyidagi qatorlarini tavsiflash mumkin:

• 
  korxona ishlab chiqarish quvvatlarining texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlari tizimi;
  
• 
  texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlar va ishlab chiqarish quvvatlaridan foy- dalanishning qiyosiy tahlili;
  
• 
  ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanishning korxona xarajatlariga ta’siri tahlili;
  
• 
  ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanishning korxona ishlab chiqarish samaradorligiga va faoliyat natijaviyligiga ta’siri tahlili.
  

Tahlilda asosiy vositalarning samaradorlik ko‘rsatkichlari va ularning ta’sir etuvchi omillar ikki tarkib bo‘yicha o‘rganiladi:

1. 
   Asosiy vositalarning samaradorligi va uning o‘zgarishiga ta’sir etuvchi omillar tahlili.
   
2. 
   Asosiy vositalar va ulardan samarali foydalanish ko‘rsatkichlarining mahsulot hajmining o‘zgarishiga ta’siri tahlili.
   

Asosiy vositalarning samaradorlik ko‘rsatkichlari va ularning o‘zgarishiga ta’sir etuvchi omillar qatoriga quyidagilar kiritiladi.
Fond qaytimi (sigimi) va uning o‘zgarishiga ta’sir etuvchi omillar:

• 
  mahsulot ishlab chiqarish hajmi va uning o‘zgarishi;
  
• 
  asosiy fondlar o‘rtacha yillik qiymatining o‘zgarishi.
  

Mahsulot hajmiga ta’sir etuvchi mehnat vositalari bilan bog‘liq bo‘lgan omillar qatoriga quyidagilar kiritiladi;

• 
  asosiy fondlar o‘rtacha yillik qiymatining o‘zgarishi;
  
• 
  fond qaytimi (sig‘imi)ning o‘zgarishi.
  

Asosiy vositalar tahlili natijalari ular bo‘yicha boshqaruv qarorlarini qabul qilishda muhim ahamiyatga ega.