1-mavzu. “Ilmiy tadqiqot metodologiyasi” fanining predmeti. Reja

Hodisalarning umumiy bo‘g‘langanligi va sinergetika. Sinergetika dialektikaning quyidagi g‘oyasini tasdiq-laydi – har bir ob’yekt olamdagi hodisalarning umumiy bog‘langanligi oqibatida uni qurshab turgan xilma-xil jarayonlar bilan uzviy bog‘langan bo‘lib, ayni vaqtda turli qismsistemalardan tarkib topadi. Ob’yektning xar bir tarkibiy qismi boshqa tarkibiy qismlar va tashqi dunyo bilan o‘zaro bog‘lanishda mavjud bo‘ladi. Shu sababli xar bir tarkibiy qism o‘ziga xos individual aloqalar tizimiga ega bo‘ladi, demak u o‘ziga xos harakatga va ichki harakatga ega bo‘ladi va oqibatda ob’yektning ichki o‘z-o‘zidan differensiatsiyalanuvi tendensiyasi paydo bo‘ladi. Ayni vaqtda birbutun ob’yekt uning birbutunligi saqlanishi mobaynida o‘z qismlariga ta’sir o‘tkazadi, shu sababli ob’yektning ichki o‘z-o‘zidan integratsiyalanuvi tendensiyasi paydo bo‘ladi.
O‘z-o‘zidan differensiatsiyalanuv va o‘z-o‘zidan integratsiyalanuv ziddiyati ob’yekt tarkibida bir-biriga qarama-qarshi turuvchi tomonlarning shakllanishiga olib keladi. Bu tomonlar ob’yekt tarkibidagi bir turdagi qismlarining o‘zini-o‘zi tashkil qilish oqibatida paydo bo‘ladi. Qismlarning muayyan guruhining bir turda bo‘lib qolishi va o‘zini-o‘zi tashkil qilib integratsiyalashish jarayoniga kirishi ularning birbutunlik tarkibidagi bir-biriga o‘xshash va yaqin xolatidan kelib chiqadi. Qarama-qarshi tomonlarning bir-birini inkor etish jarayoni bu tomonlarning har birining ichki birbutunligini kuchaytiradi. Qarama-qarshi tomonlarning ushbu o‘zaro ta’siri jarayonida ular quyidagi pog‘onalardan o‘tib rivojlanadi: aynanlik, birlik, farqlanish, qarama-qarshilik, ziddiyat, to‘qnashuv, antagonizm. So‘ngra rivojlanish jarayonida qarama-qarshi tomonlarning biri tomonidan ikkinchisini dialektik inkor etish pog‘onasi boshlanadi. O‘z tarkibiy qismlarining jipsligiga ega bo‘lgan sifat jixatdan yangi bo‘lgan birbutunlikga o‘tish jarayoni, sakrash sodir bo‘ladi. Bu yangi birbutunlik tarkibida yangi o‘z-o‘zini differensiatsiyalash va o‘z-o‘zini integratsiyalash jarayoni boshlanadi. O‘z-o‘zini differensiatsiyalash jarayoni orqali amalga oshayatgan rivojlanish natijasida faqat biri-biri bilan yonma-yon mavjud bo‘lgan, biri-biri bilan bog‘lanmagan narsalar majmuasi emas, balki yahlit bir tizimga birlashgan, sintezlashgan, integratsiyalashgan xilma-xillik shakllanadi, ya’ni rivojlanish jarayonida ayni vaqtda dialektik sintez ham sodir bo‘ladi.