1-Mavzu: Ijtimoiy korxonalar va ijtimoiy tadbirkorlikning yuksalishi Reja

1-Mavzu: Ijtimoiy korxonalar va ijtimoiy tadbirkorlikning yuksalishi
Reja:
1.1. “Ijtimoiy tadbirkorlik” va “ijtimoiy korxonalar” tushunchalarining nisbati
1.2. Ijtimoiy tadbirkorlik va ijtimoiy korxonalarning vujudga kelishi va rivojlanishi
1.3. Ijtimoiy tadbirkorlik va jtimoiy korxonalar rivojlanishining horij tajribasi


1.1. “Ijtimoiy tadbirkorlik” va “ijtimoiy korxonalar” tushunchalarining nisbati
Tadbirkorlik yoki biznes (ingl. business — "bandlik"), deb har qanday qonuniy tijorat faoliyatiga aytiladi. Tadbirkorlik bilan shugʻullanuvchi shaxs tadbirkor, deyiladi. Xususiy tadbirkorlik kapitalistik iqtisodiyot negizidir. Sotsialistik iqtisodiyotlarda tadbirkorlik bilan hukumat, jamiyat yoki ishchilar kasaba uyushmalari shugʻullanadi.
Tadbirkorlik xoʻjalik yuritish koʻlamiga qarab, yirik, oʻrta va kichik turlarga boʻlinadi. Yirik tadbirkorlik ishlab chiqarishda 500 dan ortiq kishi band boʻlgan, oʻrta tadbirkorlik esa 20 — 500 kishi band boʻlgan korxona (firma)lar, kichik tadbirkorlik 10 — 20 va undan kam kishi ishlaydigan korxonalarni qamraydi. Yirik va oʻrta tadbirkorlikka, asosan, yirik ishlab-chiqarish, koʻp sonli tovarlar chiqaradigan, mexanizatsiyalashgan hamda avtomatlashgan sohalar kiradi. Kichik tadbirkorlik qishloq xoʻjaligi, aholiga xizmat koʻrsatish sohalarida keng tarqalgan. Kichik tadbirkorlik sharoitga tez moslasha olishi bilan boshqalaridan farqlanadi va shu bois u keng tarqalgan.^[1
Hozirgi globallashuv sharoitida mamlakat ijtimoiy farovonligini ta’minlash, aholining umumiy bandlik darajasi va daromadlarini oshirish, ijtimoiy muammolarning yechimiga yangicha yondashishda tadbirkorlik sohasi asosiy tayanch bo’lib xizmat qilmoqda. Bu esa tadbirkorlikning yangi ko’rinishi, ya’ni ijtimoiy tadbirkorlikning jamiyat hayotiga kirib borishi, nodavlat-notijorat tashkilotlari, moliya institutlari va xalqaro tashkilotlar bilan ijtimoiy hamkorlikning yo’lga qo’yilishini taqozo etmoqda. Hozirgi paytda ijtimoiy tadbirkorlik tushunchasi AQSH, Yevropa va dunyoning boshqa qismlarida ijtimoiy muammolarga yangicha yechim qidirish bilan shug’ullanuvchilar va siyosatshunoslar orasida eng qaynoq mavzuga aylanib ulgurgan. Ijtimoiy tadbirkorlik jamiyatda yordamga muhtoj qatlamlar va ijtimoiy muammolarni hal etishga yo’naltirilgan sohalarga o’zining tashabbuskorlik g’oyalari, innovatsion yechimlari bilan keng jalb qilingan iqtisodiy faoliyatdir. Aholining turmush sifati darajasi bevosita ijtimoiy tadbirkorlik bilan bo’g’liq ekan, tadbirkorlikning ijtimoiy yo’naltirilgan ushbu sohasini o’rganish hamda rivojlantirish davlat va ilmiy jamoatchilik oldida turgan dolzarb masala hisoblanadi.
Ijtimoiy tadbirkorlik - bu ijtimoiy muammolarga yoki atrof-muhitga ijobiy ta'sir ko'rsatishga intiladigan daromad keltiradigan biznes modeli. O'z biznesini boshlagan odamlarga turli xil narsalar motivatsiya berishi mumkin. Ba'zi odamlar o'zlari erkin va xo'jayin bo'lishni xohlashadi yoki o'zlarining haqiqiy hissiyotlarini ta'qib qilishni xohlashadi. Boshqalar esa ko‘p pul topishni va imperiya qurishni orzu qiladi. Biroq, so'nggi bir necha yil ichida ijtimoiy tadbirkor degan tadbirkorning yangi turi paydo bo'ldi. Ijtimoiy tadbirkorlik - bu jismoniy shaxslar, startaplar va tadbirkorlarning bevosita ijtimoiy muammolarni hal qiluvchi yechimlarni ishlab chiqish va moliyalashtirish jarayoni. Shunday qilib, ijtimoiy tadbirkor - bu o'z jamiyatiga, jamiyatga yoki dunyoga ijobiy ta'sir ko'rsatadigan biznes imkoniyatlarini o'rganuvchi shaxs. Ba'zida nodavlat notijorat tashkilotlari bilan chalkashtirib yuborilgan bo'lsa-da, ijtimoiy tadbirkorlik ijtimoiy yoki ekologik o'zgarishlarni yaratishga ko'proq e'tibor qaratayotgan bo'lsa ham, notijorat faoliyatdir.
Ijtimoiy korxona yoki ijtimoiy biznes esa o'zining asosiy maqsadiga xizmat qiluvchi aniq ijtimoiy maqsadlarga ega bo'lgan biznesdir. Ijtimoiy korxonalar jamiyat va atrof-muhitga maksimal foyda keltirgan holda foydani ko'paytirishga intiladi va foyda asosan ijtimoiy dasturlarni moliyalashtirish uchun ishlatiladi. Demak, ijtimoiy korxonalar ijtimoiy maqsadlarga ega biznes hisoblanadi.
Ijtimoiy korxonani ijtimoiy tadbirkorlik bilan chalkashtirib yubormaslik kerak, Ijtimoiy tadbirkorlar o'zgarishlarni amalga oshirishning innovatsion usullarini izlaydilar, ijtimoiy korxonalar esa o'zlarining tijorat faoliyati orqali biznes maqsadini amalga oshirish va ijtimoiy ehtiyojlarni hal qilish uchun shakllanadilar.
Ijtimoiy tadbirkorlik va ijtimoiy korxonalar kursi talabalarga dunyoni o'zgartirish uchun foydalanishi mumkin bo'lgan ko'nikmalarga ega bo'lishga yordam beradi. Bu ko'nikmalar, ayniqsa, talabalar iqlim o'zgarishi, tenglik va adolat, xilma-xillik va inklyuzivlik, saylov xavfsizligi va boshqalar kabi katta ijtimoiy muammolarni hal qilishda juda muhimdir.
Ijtimoiy korxona - bu ijtimoiy iqtisodiyotdagi operator bo'lib, uning asosiy maqsadi o'z egalari yoki aktsiyadorlari uchun foyda olishdan ko'ra ijtimoiy ta'sir ko'rsatishdir. U bozorga tadbirkorlik va innovatsion uslubda tovarlar va xizmatlarni taqdim etish orqali ishlaydi va o'z daromadlarini birinchi navbatda ijtimoiy maqsadlarga erishish uchun ishlatadi. U ochiq va mas'uliyatli tarzda boshqariladi va, xususan, uning tijorat faoliyatidan ta'sirlangan xodimlar, iste'molchilar va manfaatdor tomonlarni o'z ichiga oladi.
Ijtimoiy korxonalar ijtimoiy maqsadlarni tadbirkorlik ruhi bilan birlashtiradi. Ushbu tashkilotlar kengroq ijtimoiy, ekologik yoki jamoat maqsadlariga erishishga qaratilgan. Yevropa Komissiyasi ushbu korxonalar uchun qulay moliyaviy, ma'muriy va huquqiy muhitni yaratishni maqsad qilib qo'ygan, shunda ular bir xil tarmoqdagi boshqa turdagi korxonalar bilan teng sharoitlarda ishlaydi. 2011-yilda boshlangan “Ijtimoiy biznes tashabbusi” ijtimoiy korxonalar uchun real o‘zgarishlar va joylardagi vaziyatni yaxshilash bo‘yicha harakatlarni belgilab berdi.
Ijtimoiy tadbirkorlik - bu shaxslar, guruhlar, boshlang'ich kompaniyalar yoki tadbirkorlarning ijtimoiy, madaniy yoki ekologik muammolarni ishlab chiqishi, moliyalashtirishi va echimlarni amalga oshirishidir.