1-мавзу: «иионинг жамо¬ат тартибини саќлаш ва жамоат хавфсизлигини таъмин¬лаш фаолияти¬ни бош¬ќариш» ўќув курси¬нинг пред¬мети, вазифаси ва тузилиши

2-§. Фавқулодда вазиятларда ички ишлар органларининг жамоат 
тартибини сақлаш ва хавфсизлигини таъминлаш бўйича асосий 
вазифалари ва фаолиятининг асосий босқичлари 
 
Фавқулодда вазиятларда ички ишлар органларининг жамоат тартиби-
ни сақлаш ва хавфсизлигини таъминлаш бўйича қуйидаги асосий 
вазифаларни бажаради: жамоат тартиби ва хавфсизлигини таъмин-

---

421 
лаш; Ўзбекистон Республикаси ҳудудида ёки унинг айрим жойларида 
фавқулодда ҳолат жорий этилган тақдирда унинг ҳуқуқий тартибини 
таъминлашда иштирок этиш; фалокатлар, ҳалокатлар бўлганида, 
ёнғин чиққанида, табиий офатлар ва бошқа фавқулодда вазиятларда 
одамларни қутқариш ҳамда уларга зарур ёрдам кўрсатиш учун 
кечиктириб бўлмас чоралар кўриш; эпидемиялар ва эпизоотиялар 
вақтида карантин тадбирларини ўтказишда иштирок этиш; ўт ўчи-
риш; биринчи навбатда бажариладиган авария-қутқарув ишларини 
бажаришда иштирок қилиш. 
Ички ишлар органлари аҳолини ва ҳудудларни фавқулодда вазият-
лардан муҳофаза қилишда инсонпарварлик, инсон ҳаёти ва соғлиғи-
нинг устуворлиги, ошкоралик, ахборотнинг ўз вақтида берилиши ва 
ишончли бўлиши, фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш чора-
ларининг олдиндан кўрилиши каби принципларга амал қиладилар. 
Фавқулодда вазиятлар қуйидаги ўзига хос хусусиятларга эгалиги 
билан ажралиб туради: 

оператив вазиятнинг кескин мураккаблашувини келтириб 
чиқарувчи ҳодисалар ва воқеалар ривожланишининг қўққисдан бўлиши 
ва жадаллиги; 

одамларнинг ҳаёти ва соғлиғига, мулкига реал хавфнинг 
кучайиши, катта миқдордаги моддий бойликларнинг йўқ қилиниши;

объектларнинг ишдан чиқиши ёхуд бузилиши; 

аҳоли ўртасида стресс ҳолатлари ва ваҳиманинг юзага келиши 
мумкинлиги. 
Ушбу ҳолларда ички ишлар органлари ходимининг қарор қабул 
қилиши ва ҳаракатларига вазиятнинг номаълумлиги, келиб тушаётган 
ахборот ҳажмининг катталиги, жисмоний ва ҳиссий зўриқишлар, 
ҳаёти ва соғлиғига хавфнинг мавжудлиги каби омиллар таъсир кўрса-
тади. Улар жамоат тартибини ва хавфсизлигини муҳофаза қилишнинг 
ташкил қилиниши ва бевосита амалга оширилиши сифатига таъсир 
кўрсатади. 
Ушбу шароитларда ички ишлар органининг зиммасига юкла-
тилган вазифаларнинг бажарилиши учун улар кундалик фаолиятига 
хос бўлмаган ташкилий ва тактик хусусиятга эга бўлган бошқа чора-
лардан фойдаланишлари керак. Бундай тадбирларнинг рўйхати ва 
мазмуни норматив ҳужжатлар ва йўриқномаларда, биринчи навбатда, 
Ўзбекистон Республикаси ИИВнинг буйруқларида ёритилади. Аввало, 
оператив штабларни ташкил қилиш зарурати юзага келади. Ички 
ишлар органларининг раҳбарлари бу штаблар орқали бошланган 

---

422 
фавқулодда вазият даврида ўзларига бўйсунувчи ва қўшимча 
равишда берилган куч ва воситаларни бевосита бошқарадилар. 
Таъкидлаш лозимки, фавқулодда вазиятни бартараф этиш жараёни-
да қарор қабул қилувчи шахснинг бошқаруви бир қатор босқичлардан 
ўтади. Уларнинг мазмуни шароитнинг хусусиятлари, шунингдек 
фавқулодда вазиятнинг ривожланишдаги муайян босқичи билан 
чамбарчас боғлиқдир. Шу билан бирга, қарор қабул қилувчи шахс 
фаолиятининг неча босқичдан иборат бўлиши ва умумий йўналиши 
фавқулодда вазиятнинг тури ва тоифасига нисбатан ўзгармасдир.
Бошқарув қарори қабул қилувчи шахснинг фавқулодда вазиятни 
тугатиш жараёнини бошқариш босқичлари қуйидагилардан иборат: 
оператив вазиятнинг куч ва воситаларни ҳисоблаш учун зарур бўлган 
асосий элементларни таҳлил қилиш; куч ва воситаларнинг фавқулод-
да вазият пайтидаги аҳволини таҳлил қилиш; келишилган бошқарув 
қарорларини қабул қилиш учун оператив вазият ва унинг ўзгариши 
ҳақидаги зарур ахборотнинг мавжудлиги ва тўлиқлигини баҳолаш; 
юқори турувчи бошқарув органларининг тегишли кўрсатмаларини 
олиш ҳамда шахсий таркибга вазифалар қўйиш; доимий равишда 
қабул қилинган қарорларнинг ижросини назорат қилиш, ўзаро ҳам-
корлик қилувчи хизматлар билан ахборот алмашиш; юзага келаётган 
вазиятга қараб куч ва воситаларнинг жойлашувига тузатишлар 
киритиб бориш. 
Мазкур тадбирларни ва қабул қилинган қарорларни амалга 
ошириш учун нафақат махсус бошқарув органлари, балки тез чора 
кўриш кучлари, захиралар ҳам ташкил қилинади.
Юқорида таъкидланганидек, фавқулодда вазиятларни бартараф 
этиш босқичлари уни бартараф этиш жараёнларини бошқариш босқич-
ларининг мазмунига сезиларли таъсир кўрсатади.
Энди бошқарув фаолиятининг мазмунини табиий ва техноген 
хусусиятга эга бўлган ҳодисалар оқибатида юзага келадиган фавқулод-
да вазиятларда ички ишлар органлари турли босқичларда қўядиган 
мақсадлар ва бажарадиган вазифаларнинг хусусиятлари орқали кўриб 
чиқамиз.