1-mavzu: Huquqiy madaniyat va huquqiy tarbiya asoslari fanining asosiy tushunchalari, fanning maqsadi, vazifalari

G eorg Vilgelm Fridrix Gegel (1770-1831) falsafiy va siyosiy qarashlarning butun bir tarixida o’zining salmoqli hissasini qo’shgan buyuk mutafakkirdir. Gegelning butun bir ijodiy faoliyati davomida davlat va huquq haqidagi muammolar markaziy o’rinda turgan. Bu mavzu uning «Germaniya konstitutsiyasi», «Tabiiy huquqni tadqiq etishning ilmiy usullari, amaliy falsafada uning o’rni va pozitiv huquq haqidagi fanga munosabati», «Ruh fenomenologiyasi», «Vyurtemberg qirolligining tabaqa yig’ilishi hisoboti», «Ruh falsafasi», “Huquq falsafasi», «Tarix falsafasi» kabi asarlarida yoritilgan. Gegelning davlat va huquq haqidagi ta’limoti asosan 1820 yilda yozilgan «Huquq falsafasi» kitobida bayon etilgan bo’lib, bu kitob siyosiy-huquqiy ta’limotlar tarixida muhim manbalardan biri sanaladi.
Huquq falsafasi Gegelning butun flsafiy tiziming asosiy tarkibiy qismi hisoblanadi. Gegelning fikricha, ruhning dialektik rivojlanishning uch asosiy darajasi mavjud: subyektiv ruh (antropologiya, feomenologiya, psixologiya) obyektiv ruh (huquq, odob, axloq) mutlaq ruh (san’at, din, falsafa).
Bu o’rinda quyidagi ikki jihatni e’tiborga olish lozim: 1. Gegel siyosiy-huquqiy ta’limotning manbai obyektiv huquq darajasiga taalluqli bo’lib, ob’ektivlik tashqi mavjudlik tashkil topishini bildiradi. 2. Gegelning siyosiy-huquqiy nazariyasi huquq falsafasi ko’rinishida ishlab chiqilgan bo’lib, ob’ektiv ruh haqidagi falsafiy ta’limot, ya’ni obyektiv ruhning mutlaq ruh nuqtai nazaridan tahlil qilinishini bildiradi. huquq falsafasining asosiy vazifasi davlat va huquqning qanday bo’lishini belgilash emas balki davlat va huquqni ilmiy o’rganishdir. Gegelning huquq falsafasiga ko’ra, «huquq» tushunchasi quyidagi asosiy ma’nolarni anglatadi:
1) erkinlik sifatidagi huquq («huquq g’oyasi»);
2) erkinlikning bir shakli va muayyan darajasi sifatidagi huquq («maxsus huquq»);
3) qonun sifatidagi huquq («maxsus huquq»):


Gegelning ta’limotiga ko’ra, huquq rivojlanish bosqichi uch asosdan tashkil topadi: mavhum huquq, odob va axloq. Mavhum huquq haqidagi ta’limot o’z ichiga mulkchilik va shartnoma muammolarini oladi. Odob haqidagi ta’limot qasd va ayb, yaxshilik va yomonlik, ezgulik va vijdon muammolarini o’rganadi. Axloq haqidagi ta’limot esa oila, fuqarolik jamiyati va davlat muammolarini o’rganadi. Gegel fuqarolar jamiyati hamda siyosiy davlat haqidagi farqni ko’rsatib o’tadi. Fuqarolik jamiyati bosqichida haqiqiy erkinlikka hali erishilmagan bo’ladi.