1-mavzu: Huquqiy madaniyat va huquqiy tarbiya asoslari fanining asosiy tushunchalari, fanning maqsadi, vazifalari

Samiul Pufendorf (1632 – 1694 y) Germaniyada huquqshunoslik fanlari rivojlanishi tizimini yaratishga harakat qilgan va uni boshlab bergan kishi bu Samiul Pufendorf (1632 – 1694 y) edi. Uning «Tabiat va xalq huquqlari haqida sakkiz kitob» asari bir yildan so’ng boshqa nom bilan o’qib qo’llanmasi sifatida chop etildi.
U davlatning paydo bo’lishi sabablari haqida to’xtalib, uning insoniyat hayotidagi ijobiy o’rnini ko’rsatib o’tadi. U davlat odalarning tinchligi va xotirjamligini saqlashda muhim o’rin egallaydi, degan fikrda bo’lgan, u cherkov va uning qoidalaridan alohida va bo’lmog’i lozimligini bildirgan.
Gotfrid Vilgelm Leybnits (1646–1716 y) huquqshunos, faylasuf, matematik. Nemis ma’rifatparvarlarining yorqin nomoyondalaridan biri. U yukori darajadagi davlat lavozimlarida ishlagan. Shuningdek, u Rossiya imperatori Pyort I bilan muntazam aloqada bo’lib to’rgan. 1712 yil Pyotr I ning 1 noyabrdagi farmoniga binoan yashirin holatda yurist maslahatchisi bo’lib tayinlagan. Yillik maosh esa 100 tear etib tayinlangan.
Leybnits Pyotr I ni rus Soloni deb hisoblagan. U Rossiya tarixini, davlat boshqarish tizimini chuqur o’rgangan. Rossiya davlatini rivojlanishi haqida qator loyihalar ishlab chiqqan.
Uning yozishicha: hayotiy tajribam shuni ko’rsatmoqdaki, yaxshi bilimli kolligiya (jamoa) bilan davlatni gullatib yuborish mumkin. U o’zining qarashlarida muayyan bir fikrga kelishi uchun o’zidan oldin o’tgan olimlar va ayniqsa Rim va Grek huquqshunoslari asarlarini chuqur o’rganadi va tahlil qiladi.
U ikki ko’rinishdagi adolatni farq qiladi.
1.Umumiy adolat, qaysikim to’g’ri yashashni talab etadigan
2. Partikulyar adolat- rasmiy bo’lmagan adolat.
Qaysikim o’ziga «har kimga o’zinikini berish» va hech «kimga zarar yetkazmaslik» kabi ikki qoidaga amal qiluvchi adolat. Keyinchalik u Arestotelni o’rgangandan so’ng partikulyar adolatni taqsimlovchi va tenglashtiruvchi adolatga bo’ldi.
Nemis ma’rifatparvarlaridan yana biri bu – Xristian Volf bo’lib (1679 – 1757 y.), u davlat va huquq sohasida o’ziga hos fikr va g’oyalarni ilgari surdi. Volf o’zining «Ilmiy usulda izohlangan, tabiiy huquq» nomli kitobidagi umumiy tushuncha insonning majburiyatlarini huquq tartibga soladi, qaysikim u majburiyatlarni amalga oshirishni eslatib turish uchun zarur. Haqiqiy qonunlar tabiiy qonunlarni sezilarli darajada ifoda etadi, chunki majburiyatlarni bajarish uchun uni individning erkinligi sifatida tushunish lozim, deydi.
Volf davlat bu oilalar o’rtasidagi o’zaro kelishuvchilik mevasi (u bu kelishuvlarni uylar o’rtasida) deb biladi. Har bir oila alohida o’zi uchun hayotda zarur bo’ladigan sharoitlarni yarata olmaydi. Shu boisdan ham ular o’rtasida kelishuvchilik asosida davlat paydo bo’ladi.
Volf nemislarning uchinchi qatlami (bu yerda kambag’allar) hali juda zaif bo’lganligi uchun monarxlarga ishonch bilan qarash ulardan jamiyatni rivojlanishi uchun huquqiy normalarni yaratishi so’raladi. Volf fuqorolar saxovatli, ma’rifatparvar monarxni e’tiborli himoyasi ostida o’zlarini individual imkoniyatlarini erkin amalga oshirishi va to’la baxtli yashashi mumkin, deb biladi. U knyazlarning chegara bilmaydigan absolyut monarxiyasiga qarshi chiqadi. Shuning uchun ham xalqning bunday hokimiyatni ag’dorib tashlashga bo’lgan urinishlariga xayrixohlik bilan qaraydi.