1-mavzu. Hasharotlar ekologiyasi fani rivojlanish tarixi

Turning areali. Tur egallagan barcha maydon umuman areal deb ataladi. Turlarning geografik tarqalishi ya’ni areali turning muhitga talabchanlik va ekologik sharoitlariga ayniqsa, muht harorati, namligi va ovqat resurslariga bog’liq. Agar Yer sharini uchta iqlim: issiq (tropik va subtropik), o’rtacha issiq va sovuq (shimol oblastlariga) zonalarga bo’linsa, u holda turlarning soni bu zonalarda turlicha bo’ladi. Masalan, suvaraksimonlar birinchi zonada—3100ta, ikkinchi –150ta, uchinchi—2ta.

Areal namligi ham hasharot turlarining tarqalishida katta ahamiyatga ega. Masalan, Marokash chigirtkasi Ukrainaning janubidan Kavkazgacha, O’rta Osiyoning janubi-sharqiy Qozog’istongacha, tarqalgan. Bu territoriyalarda bahor oylarida (mart, aprel, mayda) taxminan 100mm yog’ingarchilik bo’ladi. Marokash chigoitkasi uchun o’rtacha namlik 100 mm dan oshsa tuproqdagi tuxumlari zamburug’ kasallikidan nobud bo’adi. Bahor oylarining quruq kelishi ham tuxum va ular lichinkalarining nobud bo’lishiga sabab bo’ladi.

Ovqat faktorining ro’li hasharotlarning turlari tarqalishida muhim ahamiyatga ega. Ayniqsa, monofaglar uchun, masalan, bug’doy tripsi keng tarqalgan u hamma g’allkor rayonlarda uchraydi. Karam kapalagi qayerda karam ekilsa o’sha yerda tarqaladi. Ya’ni qishloq xo’jalik ekinlaridan qaysilari qanday arealda tarqalgan bo’lsa, ularning zararkunandalarini ham uchratish mumkin. Lekin ko’ hollarda iqlim sharoiti muhim ro’l o’ynaydi. Masalan karam kapalagi va kuzgi tunlam Sibirda uchramaydi. Xulosa qilib aytganda, turlarning areali ekologik faktorlarning kompleks ta’siri bilan aniqlanadi. Bunda ba’zi bir turlar uchun arealning iqlim faktorlari, ba’zilari uchun ovqat faktorlari muhim ro’l o’ynashi mumkin.