1-мавзу: гидравликанинг ўрганиш соҳаси ва тарихи. Суюқликларнинг моделлари ҳАҚида

Aралашмалар буғланганда суюқ фазода енгил компонент камайиб боради, яъни енгил компонент суюқ фазадагига нисбатан буғ фазада кўпроқ нисбатда бўлади.

Газларнинг суюқликда эриши. Кавитация ҳодисаси ҳақида тушунча

Табиатда ва техникада суюқлик унда ҳавонинг таркибидаги газлар оз миқдорда эриган ҳолда учрайди. Босим ортиши ёки ҳарорат камайиши билан эриган газлар миқдори ортади ва аксинча, босим камайганда ёки ҳарорат ортганда уларнинг миқдори камаяди. Шунинг учун босим камайиши ёки ҳарорат ортиши билан суюқликдаги эриган газларнинг бир қисми ажралиб чиқиб, пуфакчалар ҳосил қилади, яъни юқорида айтилганга кўра босим камайганда сув ҳам буғланади, лекин енгил компонент сифатида эриган газлар тезрок ажралиб чиқиб, пуфакчалар ҳосил қилади. Бошқача айтганда-бу ҳолат суюқликдаги босимнинг ундаги газнинг тўйинган буғлари босимига тенг бўлганда вужудга келади. Газ пуфакчалари пайдо бўлиши билан суюқликнинг туташлиги бузилади ва туташ муҳитларга таълуқли қонунлар ўз кучини йўқотади. Бу ҳодиса кавитация дейилади. Пуфакчалар суюқлик ичида паст ҳароратли ёки юқори босимли соҳалар томонга қараб ҳаракат қилади. Агар у етарли даражада босимга эга бўлган соҳага келиб қолса, яна эриб кетади (агар буғ бўлса конденсацияланади). Эриган газ ўрнига пайдо бўлган бўшлиқка суюқлик заррачалари интилади ва бўшлиқ кескин ёпилади. Бу эса ҳозиргина бўшлиқ бўлган ерда гидравлик зарбани вужудга келтиради ва натижада бу ерда босим кескин ортиб, ҳарорат кескин камаяди.

Бундай гидравлик зарба ва уни вужудга келтирган кавитация ҳодисаси Қувур деворлари ва машиналарнинг суюқлик ҳаракат қилувчи қисмларининг бузилишига олиб келади.

Идеал ва реал суюқлик моделлари

• Суюқликларнинг ҳаракати текширилганда, одатда ҳамма кучларни ҳисобга олиб бўлмагани учун, уларнинг суюқлик мувозанати ёки ҳаракати ҳолатига таъсири катта бўлганларини сақлаб қолиб, таъсири кичикларини ташлаб юборамиз. Шу усул билан суюқликлар учун идеал ва реал суюқликлар модели тузилади. Бундай соддалаштиришлар эса суюқликларнинг физик хоссаларига чегара қўяди ва бу суюқликлар идеал суюқликлар дейилади. Идеал суюқликлар абсолют сиқилмайдиган, иссиқликдан ҳажми ўзгармайдиган, чўзувчи ва силжитувчи кучларга қаршилик кўрсатмайдиган абсолют тушунчадаги суюқликлардир.
• Реал суюқликларда эса юқорида айтилган хоссалар мавжуд бўлиб, одатда сиқилиши, иссиқликдан кенгайиши ва ҳажм ўзгариши жуда кичик миқдорга эга. Шунинг учун бу соддалаштиришлар ҳисоблашда унчалик кўп хато бермайди. Идеал суюқликларнинг реал суюқликлардан катта фарқ қилишга олиб келадиган асосий сабаб бу-силжитувчи кучга қаршилик кўрсатиш хоссаси, яъни ички ишқаланиш кучи бўлиб, унинг бу хусусиятини қовушоқлик деган тушунча орқали ифодаланади. Шунга асосан идеал суюқликларни ноқовушоқ (невязкий), реал суюқликларни эса қовушоқ суюқлик дейилади.