1-mavzu. Gidravlika fani va uning rivojlanish tarixi suyuqliklarning fizik-mexanik xossalari. Reja: Кириш

1.2. Suyuqliklarning fizik xossalari

Tabiatda moddalarning qattiq, suyuqlik va gaz holatlari kuzatiladi. Fizik xossalar

nuqtai nazaridan suyuqlik - bu oquvchanlikka ega bo’lgan jism. Tomchili suyuqlik va gazlar oquvchanligi bilan xarakterlanadi. Moddalar holati, uning atom-molekulyar tuzilishi bilan aniqlanadi.

Suyuqlik o’zining atom-molekulyar tuzilishiga ko’ra, qattiq jism va gaz o’rtasidagi oraliq holatni egallaydi. Yuqori harorat va past bosimda suyuqlik xossasi gaz xossasiga, past harorat va yuqori bosimda esa qattiq jism xossasiga yaqin bo’ladi.

Suyuqlik va qattiq jismlarga nisbatan gazlarda molekulyararo masofa katta, molekulyararo kuchlar esa kam bo’lgani uchun, gazlar suyuqlik va qattiq jismlarga nisbatan katta siqiluvchanlikka ega. Suyuqlik va qattiq jismlar gazlarga qaraganda kam siqiluvchan.

Shu sababli suyuqlik qaysi idishga quyilishidan qat’iy nazar, o’sha idish shaklini egallaydi. Buning sababi, suyuqlik zarralarinig bog’lanishi kam va uning tinch holatda bo’lganida zarrachalar orasida ishqalanish kuchi sodir bo’lmaydi. Idishda suyuqlik erkin sirtni hosil qiladi. Agar suyuqlik tekislikka quyilsa, unda u tekislik bo’yicha yupqa plyonka ko’rinishida oqadi.

Gaz zarrachalari yengil harakatlanish (oquvchanlikka) xossasiga ega bo’lib, suyuqlikdan butun erkin hajmini egallashi va erkin sirt hosil qilmasligi, hamda siqiluvchanligi bilan ajralib turadi.

Demak, suyuqlik va gazlar umumiy xossaga, ya’ni oquvchanlikka ega. Shunig uchun “suyuqlik” termini suyuqlik (siqilmaydigan yoki kam siqiladigan, tomchili suyuqlik) va gaz (siqiluvchan suyuqlik) uchun qo’llaniladi.

Gidravlikada tomchili suyuqliklarning tinch holati va harakati qaraladi.

Gidravlikani, ya’ni suyuqlik muvozanati va harakati qonunlarini o’rganishda, molekulalar harakati o’rganilmaydi va butun jism tashqi kuchlar ta’sirida deformasiyalanadigan uzluksiz muhit ko’rinishida qaraladi.

Suyuqlik zichligi. Bir jinsli suyuqlik zichligi deb, suyuqlik M massasinig uning W hajmiga nisbatiga aytiladi:
_. (1.1)

Bir jinsli suyuqlikning har qaysi nuqtasida zichlik bir hil. “SI” sistemasida zichlik birligi kg/m³.

Bir jinsli suyuqlikning solishtirma og’irligi G suyuqlik og’irligining W hajmiga nisbati kabi aniqlanadi:

= G/W .

G =Mg ekanligini inobatga olib, hisoblarda foydalaniladigan

₌ g (1.2)

bog’lanishni hosil qilamiz. “SI” birliklari sistemasida solishtirma og’irlik H/m³ deb qabul qilingan.

Suyuqlik va gaz zichliklari harakatga va bosimga bog’liq. Suvdan boshqa hamma suyuqliklarda harorat o’sishi bilan zichlik kamayishi kuzatiladi.

Tomchili suyuqliklar (simobdan tashqari) zichligi suvning zichligiga yaqin.