1-мавзу: фойдали қазилма конларини очиқ усулда қазиб олиш усуллари ва технологияси. Очиқ усулда қазиб олишнинг қулайликлари ва камчиликлари

Назорат саволлари:

1. 
   Каръер транспортлари қандай турларга бўлинади?
   
2. 
   Темирйўл транспорти кандай шароитларда қўлланилади?
   
3. 
   Автомабил транспорти кандай шароитларда қўлланилади?
   
4. 
   Конвейер транспорти кандай шароитларда қўлланилади?
   

10-МАВЗУ:ҚОПЛОВЧИ ТОҒ ЖИНСЛАРИДАН AҒДAPМAЛАP ХОСИЛ ҚИЛИШ

Дарснинг мақсади — Карьерларда ағдарма хосил қилиш жараёни ва уларнинг конструкциялари тўғрисида тушунчага эга бўлиш.
Режа:
1.Ағдармаларни хосил қилиш тўғрисида тушунча.
2.Ички ва ташқи ағдармалар.
3. Ағдармаларни асосий параметрлари.
Ағдарма хосил қилиш усули қўлланиладиган транспорт ва ишчи ускуналар турларига боғлиқдир.
Темир йўл транспортида - экскаваторли (механик куракли,) плугли ва бульдозерли ағдармалар, конвейер транспортида эса, ағдармага тоғ жинсларини жойлаштиришда консолли ағдарма хосил қилгичлар қўлланилади.
Очиқ кон ишлари натижасида қазиб олинган қопловчи жинсларни ва нокондицион хисобланган фойдали қазилма тўпланадиган жойга ағдарма дейилади. Уларни жойлаш билан боғлик бўлган технологик жараёнга ағдарма хосил қилиш дейилади. Ағдармаларнинг карьер контурига нисбатан жойлашувига қараб улар ички ва ташки ағдармаларга бўлинади. Агар ағдарма карьер контури ичкарисида жойлашган бўлса ички ағдарма, ташқарисида жойлашган бўлса ташқи ағдарма дейилади.
Турғунлиги бўйича - доимий ва вақтинчалик ағдармаларга бўлинади. Ағдарма ўз конструкциясига кўра кон массаси уюми хисобланиб, бир неча қатламдан (ярусдан) иборат ва планда нотўғри шаклга эга тўғри бурчакка яқин бўлади.
Битта ағдармага алохида қилиб 4 хил турдаги тоғ жинси ёки нокондицион фойдали қазилмалар жойлаштирилиши (тоғ жинсларини навларга бўлган холда жойлаштириш) мумкин.
Қазиб чикарилган копловчи жинслар кайта ишлов берувчи ва қурилиш саноатининг хом ашёси ёки нокондицион фойдали қазилма хисобланган (нокондицион - маълум вақтда иктисодий самара бермайдиган, аммо техник ва технологиянинг ривожланиши билан биргаликда келгусида самарали бўлиши мумкин бўлган фойдали казилма) холларда ағдармалар алохида (навларга бўлиб) жойлаштирилади. Бунда хар хил турдаги кон жинслари бир- бирига қўшилиб кетмаслиги, бир-бирини ёпиб қўймаслиги зарур. Натижада ағдарма участкаларга бўлинади. Хар бир участка атрофида биринчи ярусдан то охирги ярусгача бир хил турдаги тоғ жинси жойлаштирилади. Тоғ жинсларининг физика-механик хусусиятлари ва сифат кўрсаткичларига боғлик бўлмаган холда гарамлаш (складирование) ялпи ғарамлаш (валовый) деб айтилади.