1-Mavzu: Fizka fani va uning tadqiqot uslublari. Mexanika qonunlari va ularning qishloq xo‘jaligida ahamiyati. Reja

2 – rasm
Bu holda bajarilgan ish quyidagicha aniqlanadi.
(15)
bu yerda S – jismning siljish kattaligi, α – kuch bilan siljish yo’nalishlari orasidagi burchak. Agar kuch yo’nalishi siljish yo’nalishi bilan mos tushsa (α=0) u holda maksimal ish bajariladi.
(16)
Umuman ish deb kuch qo’yib berilgan yo’ldagi qarshilikni yengish jarayoniga aytiladi. Agar α<90⁰ bo’lsa F kuch bajargan ish musbat bo’ladi (A>0), agar 90⁰<α<180⁰ bo’lsa bu kuch bajarilgan ish manfiy bo’ladi (A<0).
Ta’sir etuvchi kuch o’zgarmas bo’lsa ishni quyidagi grafik yordamida tasvirlash mumkin.

3- rasm
Bu holda bajarilgan ish shtrixlangan yuza kattaligiga teng bo’ladi. Agar kuch o’zgaruvchan bo’lsa, bajarilgan ishni quyidagicha aniqlash mumkin.
(17)
buni integrallab, ishni topish mumkin:
(18)
Energiya va uning turlari.
Jismlarning ish bajara olish qobiliyatiga energiya deyiladi. Energiya ko’p turda bo’ladi: elektr energiyasi, issiqlik energiyasi, yorug’lik energiyasi, mexanik energiya va hakazo.
O’z navbatida mexanik energiya ham ikki turga bo’linadi: kinetik va potensial energiya. Jismlarning harakati bilan bog’liq energiyaga kinetik energiya deyiladi.
(19)
bu yerda m – jismning massasi, υ – uning tezligi. Agar sistema bir qancha jismlardan tashkil topgan bo’lsa, bu sistemaning kinetik energiyasi
(20)
Jismlarning holati bilan bog’liq bo’lgan energiyaga potensial energiya deyiladi:
(21)
bu yerda h – jismning Yerdan balandligi.
Elastik deformatsiyalangan prujinaning potensial energiyasi
(22)
bu yerda k – prujinaning bikrligi, ∆χ-deformatsiya kattaligi. Sistemaning bir holatdan ikkinchi holatga o’tishida energiyaning o’zgarishi bajarilgan ishga teng
(23)
Energiya ham ish birliklariga ya’ni Joul larda o’lchanadi. Ayrim hollarda energiyaning sistemaga kirmaydigan o’lchov birligi Kaloriya ishlatiladi. 1 Kaloriya – normal bosimda (101325 Pа) massasi 1 g bo’lgan suvning temperaturasini +19,5⁰C dan +20,5⁰C ga oshirish uchun talab qilinadigan energiyaga teng.

Jismning to’liq mexanik energiyasi
(24)
Energiyaning saqlanish qonuni.
Tabiatda energiya bordan yo’q, yo’qdan bor bo’lmaydi, faqat bir turdan ikkinchi turga aylanadi. Masalan elektr isitish asboblarida elektr energiyasi issiqlik energiyasiga, elektr lampochkasida u yorug’lik energiyasiga aylanadi. Fotoelementda esa yorug’lik energiyasi elektr energiyasiga, elektr generatorida mexanik energiya elektr energiyasiga aylanadi va hokazo.
Energiyaning saqlanish qonunini quyidagicha afodalash mumkin. Yopiq sistemada jismning to’liq energiyasi o’zgarmasdir.
(25)
Bu qonunning isbotini mexanik energiya uchun ko’rsatamiz. Biror m massali jism H balandlikka ₀ tezlik bilan otilgan bo’lsin. U A nuqtada to’xtaydi. Bu nuqtada bo’ladi. Demak to’liq energiya:
(26)