1-mavzu. Falsafa uning predmeti, mazmuni va jamiyatdagi roli. Reja

Falsafaning asosiy masalalari. F
alsafani o’rganayotgan har bir odamda 
falsafada qolgan barcha muammolarga nisbatan ustunroq ahamiyat kasb etadigan, 
ya’ni muhimroq, asosiyroq hisoblanadigan masalalar, muammolar mavjud yoki 

---

mavjud emasligiga qiziqish ertami, kechmi albatta yuzaga keladi. Bu mavzu 
nafaqat boshlovchi, balki professional faylasuflar uchun ham diqqatga sazovordir. 
Ularning orasida kimdir bu mavzuga jiddiy e’tibor beradi, kimdir esa, aksincha, 
uni muhim deb hisoblamaydi. Falsafaning uzoq tarixiga umumiy nazar tashlasak, 
olam va insonning kelib chiqishi, rivojlanishi va mohiyatiga, shuningdek, 
hayotning ma’nosi, inson bilishining tabiatiga tegishli «boqiy» falsafiy 
muammolar deyarli barcha falsafiy ta’limotlarda u yoki bu tarzda mavjudligini, 
turli falsafiy asarlarda, ular aynan kimga qarashliligi va qaysi davrga 
mansubligidan qat’iy nazar, qisman yoki, aksincha, atroflicha muhokama 
qilinishining guvohi bo’lishimiz mumkin.
Darhaqiqat, ong, tafakkur, ruh, ideallik va ularning materiya, tabiat, borliq 
bilan o’zaro nisbati masalalariga o’z munosabatini bildirmagan yoki, aytaylik, o’z 
mulohazalari va xulosalarida shubha qilmagan faylasufni topish mushkul. Bu hol 
o’z vaqtida olimlar tomonidan «falsafaning asosiy masalasi»ni ta’riflashiga turtki 
bergan bo’lib, unda ikki jihat alohida ajralib turadi.
Birinchi jihat moddiylik va ideallikning o’zaro nisbatiga tegishli. Savol 
shunday qo’yiladi: «Materiya birlamchimi yoki ruh (ong)mi?» yoki, «Tafakkur va 
borliqning nisbati masalasi butun, ayniqsa, eng yangi falsafaning buyuk asosiy 
masalasidir».
Ikkinchi jihat birinchi jihat bilan uzviy bog’liq bo’lib, quyidagicha 
ta’riflanadi: «Dunyoni bilish mumkinmi?» Boshqacha aytganda: «Biz haqiqiy 
dunyo haqidagi o’z tasavvurlarimiz va tushunchalarimizda borliqni to’g’ri aks 
ettirishga qodirmizmi?»