1-mavzu: falsafa fanining predmeti, mazmuni va jamiyatdagi roli. Reja: 1

Dunyoni idrok etish

 – bu atrof borliqni ideal obrazlarda tasavvur qilishdir. Dunyoni idrok 

etish  to‘g‘ri  yoki  noto‘g‘ri  bo‘lishi,  ya’ni  borliqqa  mos  kelmasligi  mumkin.  Bu  holda  borliq 

noto‘g‘ri  tasavvur  qilinadi  yoki  illyuziyalar,  suv  parilari,  alvastilar,  kentavrlar  haqidagi 

tasavvurlarga o‘xshash fantaziyalar paydo bo‘ladi.  

Dunyoni  tushunish

  –  insonning  va  uni  qurshagan  dunyoning  mohiyatini  aniqlash, 

shuningdek  tabiatda  yuz  beruvchi  voqea  va  jarayonlarning  o‘zaro  aloqalarini  tushunishga 

qaratilgan aqliy-bilish faoliyatidir.  

Dunyoni  sezish  va  qisman  (elementar  shakllarda)  dunyoni  idrok  etish  nafaqat  insonga, 

balki hayvonlarga ham xos bo‘lsa, dunyoni tushunish esa faqat odamlarga xos xususiyatdir.  

Dunyoqarashning 

quydagicha 

hususiyatlarni 

o‘z  ichiga  oladi:  dunyoqarashda 

bilish,qadriyatlarga munosabatvaxulq-atvorni belgilash funksiyalarimujassamlashadi. 

Dunyoqarashning  bilish  funksiyasi  insonda  qiziqish  uyg‘otuvchi  barcha  savollarni, 

shuningdek  muayyan  yo‘l  bilan  topuvchi  javoblarni  o‘z  ichiga  oladi

. 

Bilish  odamlar 

dunyoqarashini boyitadi va kengaytiradi, u jamiyatning rivojlanishiga qarab yanada teranroq va 

mazmunan boyroq bo‘lib boradi.  

Dunyoqarashning qadriyatlarga munosabat funksiyasi – insonnning hayotni va o‘zini oliy 

qadriyat  deb  hisoblagan  holga  shakllanadi.  Zero,  o‘z  qadrini  bilmagan  inson  o‘zgalar  qadrini 

bilmaydi va hayotda o‘z o‘rnini topa olmaydi.   

Dunyoqarashning  xulq  atvorni  belgilash  funksiyasi  –  insonda  o‘z-o‘zini  tarbiyalash, 

ma’naviy madaniyatini  takomillashtirish  va  faqat  o‘zining  ma’naviy  dunyosiga  munosib  muhit 

tanlash malakalarini shakllantiradi.. 

---

Tarixan  dunyoqarashning  dastlabki  shakllari  mif  va  din,  falsafa  va  fan  bo‘lib,  bu  hol 

insoniyat  tadrijiy  rivojlanishining  umumiy  mantiqi  bilan  mushtarakdir.  Ko‘nikmalar,  tajriba  va 

oddiy bilimlar to‘planishiga qarab, nafaqat ularni avloddan avlodga o‘tkazish muammosi yuzaga 

kelgan,  balki  ibtidoiy  odamlarning  dunyoqarashi  ham  murakkablashib  borgan.  Bu dunyoqarash 

rivojlanishining  muayyan  bosqichida,  to‘plangan  bilimlarning  «yuqori  bosqichiga»  yetilgach, 

boshqa har qanday murakkab tizimda bo‘lganidek, dunyoqarashda ham o‘zini o‘zi tashkil etish 

qonunlari amal qila boshlagan.