1-mavzu: Eng qadimgi yozma yodgorliklarda ta’lim-tarbiya masalalari Reja

Bitigda ifoda etilgan fikrdan namuna

Qultegin bitigi	Bitiktoshdagi barcha voqealar Kulteginning akasi Bilga xoqon tilidan hikoya qilinadi. Bi-tikni esa Kulteginning jiyani Yoʻllugʻ tegin yozgan. Ushbu bitikda Bilga xo-qon ogʻa-inilariga, qarindosh-urugʻlariga, xalqqa murojaat qilgan. Xoqonning murojaatidan maqsadi — hokimiyatni mustahkamlash, oʻzaro urush-janjallarga chek qoʻyish, ittifoq boʻlib yashashga chaqirish boʻlgan.
Tunyuquq bitigi	Toʻnyuquq, Tunyuquq (taxminan 645726) — Turk xoqonligiaa davlat arbobi va sarkarda. Ashida kabilasiga mansub. Turk zodagonlarining Xitoy imperatori saroyida garov sifatida ushlab turilgan oʻgʻillaridan biri. Uning ismi xitoy yilnomalarida Tunyuygu va Yuanchjen shakllarida uchraydi. Ushbu ismning ikkinchi shakli xitoychada "birinchi gavhar" degan maʼnoni bildirib, u T. ismi (qad. turkchada "toʻngʻich gavhar")ga moye keladi. U Tabgʻach (Xitoy)da tugʻilib, voyaga yetgan. Imperator saroyida ishonch qozonib, maʼmuriy xizmatga yuborilgan. T. 680-yillarda Turk xoqonligini Xitoy asoratidan qutqarib, uni yangitdan barpo qilishda Eltarish xoqonning eng yaqin maslahatchisi boʻlgan. U 3 xoqon: Qutlut Eltarish (680—691), Qapogʻon (691—716) va Bilga xoqon (716—734) hukmronliklari davrida bosh vazir va lashkarboshi boʻlgan. Umrining katta qismini xoqonlikni mustahkamlash, turli qabilalar ahilligini saklash, tashqi dushmanlarga qarshi kurash bn oʻtkazgan. Xitoy yilnomalarida xoqonlikning eng dono amaldori sifatida tilga olinadi. Ularda bayon qilinishicha, Bilga xoqonning Xitoy ichkarisiga yurish qilib, turkiy qavmlarni shaharlarda joylashishi, budda diniga oʻtishi ularning jangovarligini yoʻqotishini, oʻtroq yashash tarzi turkiylarga toʻgʻri kelmasligini aytib, xoqonni bu yoʻldan qaytaradi. Bu esa T.ning nihoyatda aklli, tadbirkor va kelajakni koʻra oladigan shaxs boʻlganligini koʻrsatadi. T. lashkarboshi sifatida Xitoyning shimsharqidagi Shandun viloyatiga, Uzoq Sharqda qoraxitoylart&, Yenisey daryosi havzalaridagi qirgʻizlarga, Oʻrxun va Selenga daryosi boʻylaridagi oʻgʻuzlarga Yettisuvdagi turkashlarga qarshi yurishlar uyushtiradi va ularni tobe etadi. U 719 y. uygʻurlar, chinliklar va basmillarning Ikkinchi Turk xoqonligiga qarshi yurishini toʻxtatishga va Xitoy bn 10 yillik sulh tuzishga muvaffaq boʻladi. U oʻlimidan oldin oʻzining hayoti va faoliyati haqida hikoya qiluvchi kitoba (yana q. Toʻnyuquq bitiktoshi) barpo qildiradi. Ushbu yodgorlik qad. turk yozuvining ajoyib majmuasi hisoblanadi.
Bilga hoqon bitigi	Bilga xoqon bitiktoshi — marmar bitiktosh, turkiy yozuv yodgorligi. Bilga xoqon sharafiga qoʻyilgan (735 yil). Ulan Batordan 400 km jan.dagi Qorabalgʻasun shahrining harobalaridan taxminan 40 km shim.da joylashgan. Boʻyi 3 m 45 sm, eni 1 m 74 sm, kalinligi 72 sm. Bilga xoqon bitiktoshi b. 80 satrdan iborat: 41 satri toshning yuz tomoniga, 15 satrdan 30 satr ikki yon tomoniga, 7 satr orqa tomoniga, 2 satr toshning tarashlangan 2 qirrasiga yozilgan.