1-Mavzu Elektron biznes asoslari fanining predmeti va bilish usullari. Elektron bines tushunchasi, tarixi va istiqbollari



Download 41,48 Mb.
Pdf ko'rish
bet126/137
Sana01.01.2022
Hajmi41,48 Mb.
#301990
1   ...   122   123   124   125   126   127   128   129   ...   137
Bog'liq
Снимок экрана 2021—11—03 в 07.36.05

X a k e r   -   k a r d e r l a r
  kredit  kartalar,  mavjud  bulmagan  kreditlar  rakamlarining  generastiyasi, 
real kreditlar rakamlarining approksimastiyasi va ugirlanishi bilan boglik konunga xilof operastiyalarni 
bajarishadi.  Ularning  shiori:  "  Mening  urnimga  boshkalar  tulasin".  Kredit  kartalarining  rakamlari 
analoglari pirat dasturiy-kreditogeneratorlar asosida yotuvchi banklarning anik sxemalarida joylashadi. 
Bunday dasturlarning butun - butun kollekstiyalarini xozirgi kunda Internetda yoki bemalol sotiladigan 
pirat komdakt - disklarida topish mumkin. 
F r i k e r l a r
 elektron uskunalarda, asosan, oddiy utkazgichli telefoniyada, radiotelefoniyada, uyali 
telefonlarda,  shuningdek  avtomobil  va  boshkalar  signalizastiyasida  mutaxassislashadilar.  Axborot 
brokerlari  xakerlarga  axborotni  ugirlashga  buyurtma  beradilar,  sungra  uni  chet  el  davlatlariga  yoki 
rakobatlashuvchi  tijorat  tashkilotlariga  kayta  sotadilar.  Ular  etkazadigan  zarar  fakat  dollarlardagina 
ulchanmaydi,  zero,  Internet-texnologiyalarni  ishlatish  yuli  bilan  amalga  oshradigan  shpionaj  oddiy 
xolga  aylanmokda,  bu  bilan  shugullanuvchi  xakerlar  soni  esa  tezlik  bilan  usmokda.  Metaxakerlar  uz 
urnida  parazitlardagi  parazitlar  xisoblanadi.  Ular  sezilmasdan  kolgan  xolda  oddiy  xakerlar  ishini 
kuzatib, sungra ular mexnatining natijalaridan foydalanishadi. 
Elektron tijoratni axborot xavfsizligini 
 bilan boglik, biz tomondan kurib chikilayotgan 
muammolar majmui doirasida xakerlar va krakerlar urtasidagi farklar taxlili kizikish uygotadi. Ulardagi 
fark shundan iboratki, xakerlar kompyuter xavfsizligini urganib chikuvchilari, taxlilchilari xisoblansa, 


 
 
 
krakerlar  oddiy  ugrilar  xisoblanadi.  Isbot  tariqasida  Guy  L.Steele  lugatidan  xakerga 
  keltirish 
mumkin: 
1.
 
Faqat  kerakli  minimum  axborotni  bilmoqchi  bulgan  kupchilik  kompyuter 
foydalanuvchilaridan  farqli  ularoq,  kompyuter  tizimlari  qismlarining  faoliyatini  urganishdan  va  ular 
imkoniyatlarini kengaytirishdan zavqlanuvchi individu m. 
2.
 
Shu 
xususdagi nazariyalashuvidan emas, dasturlash jarayonining uzidan zavqlanuvchi 
i n div idu m". 
Xakerdan  farqli  ravishda,  krakerning  asosiy  maqsadi  begona  axborotni  ugirlash,  almashtirib 
quyish va buzib kirish faktini 
 qilish uchun ruxsatsiz kirish imkoniyatini qulga kiritish maqsadida 
bevosita  buzib  kirishni  amalga  oshirish  xisoblanadi.  U  tizimlar  va  tarmoqlarni  buzib  kirib,  begona 
axborotni, 
 intellektual xususiy mulkni ugirlaydi. "Tashqi buzgunchilar" bilan bir qatorda axborot 
xavfsizligiga zararni "ichki buzgunchilar" xam keltirishi mumkin. Ular elektron tijorat tizimi faoliyati 
jarayonini 
chi  shtat  personali  sonidandir.  Ushbu  tizim  personalining  ruyxati  personal 
kategoriyasi buyicha xavf - xatar darajasining kamayishi tartibida tuzilgan va quyida keltirilgan: 
Xatar guruxi. Foydalanuvchilar darajasi 
1.
 
Eng katta xatar. Tizim administratori. Xavfsizlik administratori. 
2.
 
Katta xatar.  Tizim operatori. 
 kiritish va tayyorlash operatori. 
 qayta ishlash menejeri. 
3.
 
Urta xatar. 
Tizim dasturchisi. 
Tizim muxandisi. 
Dasturiy 
 menejeri. 
4.
 
Chegaralangan xatar. Amaliy dasturchi. 
Aloqa buyicha muxandis yoki operator. 
 ombori administratori. 
Asbob uskuna muxandisi. 
Periferiya uskunalari operatori. 
Magnit tashuvchilari tizimining kutubxonachisi. 
Foydalanuvchi - dasturchi. Foydalanuvchi - operator. 
5.
 
Kam xatar. 
Periferiya uskunalari muxandisi. 
Magnit tashuvchilari foydalanuvchilari kutubxonachisi. 
. Masalan, elektron tijoratni olib 
boruvchi korxonaning axborot xavfsizligini 
 xususiyatlarini 
kurib chiqqan xolda ushbu muammoning kup aspektliligini nazarda tutish 
lozim. 
3.
 
Axborot xavfsizligini 
 tashkiliy masalalari. 
Elektron tijoratni olib borish uchun axborot  xavfeizligini uz vaktida  shakllantirish murakkabligi 
kompyuter  tizim  va  tarmoklari  axborot  xavfeizligini 
  muammolarining  uzaro  tartibot  va 
xalkaro  xarakterda  ekanligiga  asoslanadi.  Bunday  tizimning  kurilishida  talab  kilinadigan  axborot 
xavfeizligining  kafolat  darajaei,  kompyuter  tizim  va  tarmoklarining  texnologik  axborot  ximoyasi, 
axborot  ximoyaeida  ishlatiladigan  texnik  voeitalar  va  ueullarning  aeoelanganligi,  elektron  tijorat 
xavfeizligini 
  konunchiligi  va 
  uzaro  boglangan  masalalar  majmuaei 
vujudga keladi. 
Axborot ximoyasi tizimi kurilishining aeoeiy tamoyillari. 2000 - 2010 yillar uchun elektron tijorat 
axborot  xavfsizligi  tizimining  shakllanishi  va  rivojlanishi  uchun 
  utgan  aerning  90  - 
yillarida  shakllanib  bulgan  va  moe  ravishda  oldinga  siljish,  utilgan  yillarning  kritik  taxlilini, 
yutuklarning anik inobatga olinishi va echilishi kabul kilinmagan eavol va masalalarning yakin va urta 
istikbol  uchun  elektron  tijorat  axborot  xavfeizligini 
  aeoeiy  yunalishlariga  turli  xil 
darajadagi javobgar boshkaruvchilarni yunaltirish uchun shakllantirishni talab kiladi. 
Xrzirgi  vaktda  axborot  xavfeizligini  umuman  va  xueuean  elektron  tijoratda 
 
"Axborot  xavfsizligi  Doktrinasi"ning  moe  kureatmalarini  amalga  oshirish  maksadida  ijro  etuvchi 
xokimiyat  va  korxonalar  boshkaruv  organlari  uz  kuchlarini  kuyidagilarda  jamlashlari  makeadga 
muvofik: 


 
 
 
 
butun  elektron  tijorat,  shuningdek  axborot  texnologiyalari  tizimining  axborot  zaxiralari 
jiemoniy aeoeini tashkil etuvchi moddiy - texnik 
 ximoyasi; 
 
 ombori (bank) va telekommunikastiya tizimlarining 
 va tuxtovsiz 
faoliyat yuritishini 

 
axborotni  texnik  kanallar  orkali  nokonuniy  kirish,  mujmallashtirish  yoki  yuk  kilishdan 
ximoyalash; 
 
axborotlashtirish,  daeturiy  maxeulotlar  va  axborotni  ximoya  kilish  voeitalarini 
eertifikatlash tizimining rivojlanishi; 
 
axborotni  ximoya  kilish  va  xalkaro  axborot  almashinuvi  doiraeidagi  faoliyatni 
listenziyalashtirish tizimining rivojlanishi; 
 
joylardagi listenzion markazlarning shakllanishi; 
 
axborotni ximoya kilish doiraeidagi kadrlarni tayyorlash, kayta tayyorlash xalkaro tizimi 
asosida yaxshilanishlar va rivojlanishlar. 
Elektron  tijoratni  olib  borishda,  zamonaviy  axborot  xavfsizligi  tizimini  kurishda  kuyidagi 
fundamental tamoyillarni  xisobga olgan xolda axborot zaxiralari, texnologiyalar va uzatish voeitalari, 
  ishlash  va  saklashni  majmuaviy  ximoya  kilish  masalalarini  bajarish  lozimligidan  kelib 
chikmok kerak. 
Noaninlik tamoyili.Ushbu tamoyil "ineon omili" mavjudligi bilan taveiflanadi, zero, kim, qachon, 
qaerda, nima maqeadda va qanday axvolda elektron bizneeni yoki elektron tijoratning aloxida modelini 
olib  borishning  umumiy  exemaeining  axborot  xavfeizligini  buzishga  xarakat  qilishi  oldindan 
 
emae. 
Ideal ximoya tizimini (XT) yaratish imkoniyati yuqligi tamoyili. Ushbu tamoyil noan lik va XT 
zaxiralari chegaralanganligi faktidan kelib chiqadi. 
Eng kam xatar tamoyili. Ideal XT ni yaratish mumkin emaeligidan kelib chiqadi. Shuning uchun 
vaqtning ietalgan payti uchun xavfeizlik va elektron tijoratni amalga oshirish uchun aniq sharoitlardagi 
xavflar xueueiyatlarini xieobga olgan xolda xatarlar darajaeini tiklash lozim. 
Eng  kam  zarar  tamoyili.  Ideal  XT  ni  yaratish  mumkin  emaeligi  va  xatar  tamoyillarini  mant iy 
rivoji eanaladi. 
Xavfeiz vaqt tamoyili. Vaqtning ikkita omillari xieobini nazarda tutadi: elektron tijoratni xavfeiz 
olib  borishni  eaqlab  qolish  lozim  bulgan  abeolyut  vaqt;  XT  ga  niebatan  qarshi  xarakatlarni 
aniqlashtirish paytidan to jinoyatchining uz maqeadiga etishguniga qadar bulgan niebatan vaqt. 
"Xammadan  xammani  ximoya  qilish"  tamoyili.  Ximoya  jarayoni  an maeligi  deb  eanaluvchi 
elektron tijorat xavflarining barcha shakllariga qarshi ximoya tadbirlarining yigindieini nazarda tutadi. 
Konunchilik  tamoyili.  Elektron  tijoratni  axborot  xavfeizligini 
  eoxaeidagi  amaldagi 
mavjud qonunchilikning keng miqyoeda amal qilinishini talab qiladi. 
Pereonalning javobgarlik tamoyili. Ushbu tamoyilga muvofiq korxona, muaeeaea va tashkilotning 
xar  bir  xizmatchieiga  uz  vakolatlari  yoki  moe  qullanmalar  doiraeida  rejimini  eaqlash  uchun  shaxeiy 
pereonal javobgarligi yuklanadi. 
Vakolatlarni chegaralash tamoyili. Bu tamoyilga muvofiq elektron tijoratni olib borish buyicha uz 
majburiyatlarini  bajarishi  buni  talab  qilmaea,  konfedenstial  axborotdan  foydalanish 
qiqlanadi. 
Pereonalning  funkstional  majburiyatlari  va  mijozlar  buyurtmalarning  zaruriy  xarakatlari  doiraeidan 
chiquvchi barcha voeitalar va imkoniyatlar minimallashtiriladi. 
Uzaro aloqa va xamkorlik tamoyili. Ushbu tamoyil elektron tijoratni olib borishda axborot xavfeiz 
ligining qulay ichki va tashqi muxitini yaratishga qaratilgan. 
Nazorat savollari. 
1.
 
Elektron tijoratda axborot xavfeizligi eakkizlik mamlakatlari konferenstiyaei. 
2.
 
ET xavfeizligini 
 maealalari 
3.
 
ET jinoyatchiligiga qarshi kurash ueullari. 
4.
 
ET jinoyatchilik turlari. Xatar turlari. 
5.
 
Elektron tijoratda kompyuter jinoyatchilari, kompyuter buzgunchilarining toifalari. 
6.
 
qqAxborot  xavfsizligi  doktrinasi kursatmalariga  kura  korxonalari 
  katratishi  zarur 
aspektlar. 
7.
 
Elektron tijoratda axborot xavfsizligini 
 tamoyillari. 


 
 
 
ustakil urganish uchun savollar. 
1.
 
Kiber jinoyat (kalloblik) tushunchasi. 
2.
 
Inernet tarmogida axborot maxsulotini ximoya kilish usullari - kriptografiya va stenografiya. 
3.
 
Uzbekiston prezidentining  Axborotni kriptografiya vositalari orkali ximoya kilishni tashkil 
kilish tugrisida gi karori. 
4.
 
Uzbekistonda internet jinoyatchilikka karshi kurilayotgan choralar. 
Asosiy adabiyotlar
 
1.
 
Karimov  I.A
Erishilgan  yutuklarni  mustaxkamlab,  yangi  marralar  sari  izchil  xarakat 
kilishimiz lozim
Xalk suzi
y., 11-fevral. 
2.
 
Programma  razvitiya  elektronnoy  kommerstii  na  period  do  2010  goda  v  Respublike 
Uzbekistan. 12 may 2005 g. 
3.
 
Programma  vnedreniya  elektronn x  texnologiy  v  gosudarstvennoe  upravlenie  na  period 
2003-2010 god . 
4.
 
Davlat boshkaruvida AKT. Umumiy tushunchalar. Jaxon tajribasi. Uzbekistonda joriy etish 
istikbollari. Toshkent, 2005. 
5.
 
Nir  Vulkan. Elektronnaya kommerstiya M.: 2004. 
6.
 
M.Aripov  i dr. Osnov  Internet. Tashkent Universitet
 
7.
 
I.T.Balabanov. 
Elektronaya kommerstiya. Uchebnoe posobie dlya vuzov. M.:2001. 
8.
 
V.Xolodov. Elektronnaya kommerstiya mir realnosti. Business Commerce Systems. 2000. 
9.
 
I.Uspenskiy.  Enstiklopediya internet-biznesa. 2001. 
10.
 
A.Volkov.  Kak sozdat razv vayu iysya Internet biznes. 2004. 


 
 
 

Download 41,48 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   122   123   124   125   126   127   128   129   ...   137




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish