1-Mavzu Elektron biznes asoslari fanining predmeti va bilish usullari. Elektron bines tushunchasi, tarixi va istiqbollari

Waldo
  ga 
  dasturlar 
 
portretini
 
yaratishda  yangi  yondoshuvni  aniq 
demografik yaxlitlashni qullamoqda.  
 
 
portreti
demografik 
 shu mamalakat axolisi xaqidagi 
 assosida 
tuziladi, ushbu xolatda AQSh 
 ishlatuvchilar qiziqishining klassifikastiyasini xisobga olib 
. Bunday klassifikastiya assoda foydalanuvchi xaqida umulashtirilgan xulosa qilish mumkin. 
Waldo 
tomonidan ishlatiladigan 
Prizm s
itemasi axolini ulrning xaridi xaqidagi 
. ularning 
xayot  tarzi  va  muxim 
  qarab  62  joy  guruxlariga 
.  Tizim 
  olingan, 
xarid  katalogi  va  boshqa  manbalarga  40  ming  kishini  taxlil  qilishga  asoslanadi. 
  bazasi 
600 xil 
. jumladan xayot tarzi, mash ulot turi xaridlarning 
 xosligini 
 ichiga 
oladi.  Masalan,  agar  odamning  iti 
,  u  xar  doim  shampan  vinosi  sotib  oladimi  yoki  kechasi 
yangiliklavr  dasturini 
,  shular  xisobga  olinadi.  Xar-bir  guruxda  urf  (moda  )  aniqlanib,  shu 
guruxdagi odamlarning 
- atvori qandaylini 
.  

---

 
 Shunday  qilib,  hamma  jamlangan 
  yi ilgan  dastur 
  qaysi  guruxdagi 
xaridorlarga 
q  mos  kelishini  aniqlaydi.  Agar  unga  biror  yagona  gurux  mos  kelsa,  unda  shu 
gurux 
  boshqa 
  portretni  yaratishga  ishlatiladi.  Agar  bu 
 
berilgan 
  bir  guruxdan 
iga  mos  kelsa,  unda  joyning 
  xosligi,  agar  xamma 
guruxga bir- xil 
, . 
 portreti tuzilishiga asos 
. Agar bunday guruxlar 
 
  dastur  bir  necha  gukruxni  aniqlaydi  yoki  foydalanuvchi 
q  mos  kelsa,  u  xaqida 
q
 
 
. 
 
5.1.
 
Internet-iqtisodiyotda narxni shakllantirilishi. 
-
ularni  ishlab  chiqa- 
vofiq  narx 
magazinlarnin
- tish (aktuallashtir
tutiladi. Internet-kom- paniyalarning virtual bozorda nisbatan uzoq yoki qisqa muddat ish olib borishi 
- 
 
rx  belgilash  nazariyasi,  meto-  dologiyasi  va  amaliyotini 
rivojlantirish va takomillashtirish kompaniya- larning marketing sohasidagi faoliyatini boshqarishning 
eng muhim un- 
 
Hozirgi  vaqtda  Rossiyada  va  chet  elda  murakkab  ilmiy-texnikaviy  mahsulotga  narx  belgilash 
-bozor rivojlanishining hozirgi 
bosqichida  murakkab  ilmiy  va  texnikaviy  mahsulotga  hamda  uni  aktuallashtirish  (yan-  gilash) 
matlar narxining darajasini belgilash, 
- 
 
Tovarlar  va  xizmatlarning  bazaviy  narxini  belgilash  uchun  xizmat  qiladigan  mavjud  uslubiy 
yechimlar Internet-bozorning hozirgi shart- 
-
 
idagi qarorlarni qabul 
qilish  uchun  biron-bir  asosni,  boshlan- 
 
 
preyskurant narxlarni shakllantirish; 
 
chegirmalar va imtiyozlar tizimini ishlab chiqish; 
 
narxlarni darajalash; 
 
firma assortimentin
 
Murakkab ilmiy-texnikaviy mahsulotga narx belgilashning bizga 
- gilardan iborat: 
 
tovarlar  va  xizmatlarning  bazaviy  narxlarini  belgilash  muammo-  sini  kompleks  hal  qilishni 
- maganligi; 
 
- nib narx belgilash usullarining 
yetarli darajada ishlab chiqilmaganligi; 
 
ishlab  chiqaruvchi  firmalarning  tovarlar  va  xizmatlarni  ilgari  su-  rish  hamda  taqsimlashga 
qaratilgan kuch-
 
Tovarlar va xizmatlarga narx belgilash sohasida boshqaruv qarorla- rini asoslash va qabul qilish 
lalarni kompleks hal qilish zarur. 
Tovarlar  va  xizmatlar  narxini  belgilashni  boshqarish  amaliyotida  mamlakat  mutaxassislari 
tomonidan foydalanilayotgan narx belgilash usullari orasida quyidagilar ajralib turadi: 
 
yatli talabni belgilash asosida; 
 
 
 
varlar  va  xizmatlarning 

---

 
bozordagi narxlari darajasi bilan mos keluvchi narxni belgilash. 
x belgilash ancha keng tar- qalgan usuldir. Garchi bu usul 
ehtiyojla- rini hisobga olsa-
narx 
belgilanishiga  olib  keladi.  Bu  hol  tovar  yoki  xizmat-  dan  foydalanish  bosqichida  aniqlanadi  va  narx 
ijozlari  xuddi  shunday  tovarlar  yoki  xizmatlarni 
-
ishlab chi- qaruvchi foydaning bir qismini ololmay qoladi. 
belgilash  usullariga  qaraganda  ancha  qu-  laydir.  Undan  foydalanganda  tannarxga  mutaxassislar 
soliqlar darajasi hisobga olinadi. Bu usulning asosiy kamchiligi shuki, unda talab va raqobat omillari 
hisobga olinmaydi. 
Internet-bozorda vujudga kelgan narxlar darajasi asosida narx belgilash usuli raqobat vaziyatini 
- 
- kab ilmiy-texnikaviy 
mahsulo
taqqoslagan holda narx bel- gilaydilar. Bunday hollarda mahsulot sifatining umumlashtirilgan qiyo- siy 
narxini belgilashning ilmiy asoslangan usullariga katta amaliy ehti- 
 
texnikaviy-iqtisodiy jihatdan asoslash, qabul qilish va amalga oshirishning hozirgi amaliyoti bir qator 
jiddiy kamchiliklarga ega. Masalan: 
1.
 
Tovar  va 
- borotdan foydalaniladi. 
2.
 
-
matematik apparatidan foydalanmagan holda intui- tsiya asosida belgilanadi. 
3.
 
- ziyatdan orqada qoladi  va 
yoki  ul
-  tarli  darajada 
xizmat  narxini  belgilash  ja- 
an  buning  uchun  foydalaniladigan,  qa- 
 
4.
 
taqsimlashdan aj
 
5.
 
Hozirgi  sharoitda  sifat  mahsulotning  Internet-bozordagi  muvaffa- 
-
a  Internet-vositachilar  bozorda  vujudga  kelgan  vaziyat- 
-
- 
ishlab chiqilmagan. 
Narx  belgilash  tizimini  boshqarishning  hozir  amal  qilib  turgan  ama- 
yuqoridagi  kamchiliklar  tovar  yoki  xizmatning  ba-  zaviy  narx  darajasini  rejalashtirish  usullarini 
 

---

 
 
a  olib,  tovarlar  va  xizmatlarga 
lif qilamiz: 
 
 
 
 
 
uzluksizlik; 
 
operativlik; 
 
sikllilik; 
 
 
 
narx belgilash bosqichlarining ketma-ketligi; 
 
ilmiylik; 
 
qonuniylik; 
 
formallashtirish; 
 
moslashuvchanlik; 
 
universallik. 
- lashni anglatadi. 
tovar, xizmat narxining uzil-kesil variantini tanlashni qaror qabul qiladigan shaxs ixtiyorida qoldiradi. 
Uzluksizlik  prinsipi  tovarlar,  xizmatlar 
muvofiq  hol
zarurligini aks ettiradi. 
- garishiga qarab uning narx 
belgilash sohasidagi siyosatiga tezlik bilan tegishli tuzatishlar kiritish zarurligini nazarda tutadi. 
 
- 
yatini beradi 
 
7.  Narx  shakllantirish- 
ning  maqsadi  (maq- 
sadlari) 
Sotuvga, foydaga va hozirgi ah- 
volga asoslangan uch asosiy gu- 
ruh maqsadlari mavjud 
Maqsadlar  korxona  tomo-
- 
cha  barcha  qarorlar  ular- 
ga  mos  holda  qabul  qili- 
nadi. 
8.  Narx  shakllantirish- 
ning  umumiy  siyosa- 
tini aniqlash 
Quyidagi  qarorlarni  yagona  ti- 
zimga  keltirish  -  narxlarning 
- 
yillari,  raqobatchilar  xatti-hara- 
katlariga  javob  qaytarish  siyo- 
sati 
Mazkur  muamm
- 
cha  qaror  qabul  qilish  na- 
- 
zariyasiga  asoslangan  sa- 
marali uslubiy ishlanmalar 
mavjud 
9.  Narx  shakllantirish 
usulini tanlash 
Bozorda  shakllangan  holat  va 
korxona  maqsadlariga  mos  ra- 
vishda amalga oshiriladi 
yotgan 
narx 
shakllantirish 
usullarini 
maqsadga 
muvofiqlarini 
tanlash  maqsadida  tahlil 
qilish lozim 
10.  Firma-ishlab  chi- 
qaruvchilar  tomonidan 
tovarlarning  ilgari  su- 
rilishi  va  taqsimlanishi 
strategiyasini baholash 
Mazkur  omillarni  hisobga  olish 
firma  va  uning  raqobatchilari 
imkoniyatlarini  miqdoriy  baho-
uchun zarur 
- 
cha  ishlanmalar  adabiyot- 
larda mavjud emas 
11.  Tovar  hayotiy  sik- 
lining  uning  bahosiga 
 
Mazkur  omillarni  hisobga  olish 
tovar sifatini baholashda zarur 
Tovar  hayotiy  siklining 
[1] da taklif etilgan 

---

 
Sikllilik prinsipi narx belgila
tuzatish  kiri- 
-  gargan  taqdirda, 
 
Narx belgilash bosqichlarining ketma-ketligi prinsipi narx belgilash jarayoni bajarilishi natijasida 
pirovard  maqsadga  - 
xizmat narxining belgilanishiga olib keladigan harakatlarning muayyan ketma-ket- 
kerakligini anglatadi. 
Ilmiylik  prinsipi  narx  belgilashning  iqtisodiy-
lga 
Tovarlar,  xizmatlar  narxini  belgilash  modelining  ushbu  prinsipga  mosligi  unga  narx  belgilash  bilan 
nlan- 
yetarli  darajada  aniq  hisob- 
- 
-  ga  asoslanadigan  usullarni 
kirit
 
Qonuniylik  prinsipi  tovar,  xizmat  narxini  amaldagi  qonunlarga  mu-  vofiq  hamda  ularga  zid 
 
Formallashtirish  prinsipi  uni  joriy  etish  mumkin 
-taomillari  va 
funksiyalari uchun ularni formallashtirish va avto- 
-matematik usullar 
va EHM yordamida tegishli hisob-
anglatadi. 
Moslashuvchanlik prinsipi shundan iboratki, tovar, xizmatning ba- zaviy narxini belgilash uchun 
ishlab  chiqilgan  usullar  va  ularni  bajarish  ketma-
emasligini, aksincha ularni konkret sharoitlarga moslashtirish mumkinligini nazarda tutadi. 
sipiga muvofiq maqsadlar va ularga mos me- 
- 
- 
 
Universallik  prinsipi  iqtisodiy-tashkiliy  model  tarkibiga  kiradigan  hamma  usullardan  alohida-
alohida  hamda  narx  belgilashdan  boshqa  maqsadlar  uchun  ham  foydalanish  mumkinligini  nazarda 
tutadi. Masalan, firmaning tovarlar, xizmatlarni ilgarilatish va tarqatish sohasidagi faoliyatini baholash 
usullari  m
-  uni 
- 
 
Yuqorida  bayon  etilgan  prinsiplarga  muvofiq  tovar,  xizmatning  ba-  zaviy  narxini  belgilashni 
boshqarish  jarayonini  amalga  oshirish  korxona  tomonidan  narx  belgilash  maqsadlariga  erishilishini, 
-  rajasiga 
 
Virtual  tovarlar,  xizmatlar  narxini  belgilash  usulini  tanlash.  Bozorda  real  vujudga  kelgan 
vaziyatga (talab va raqobat xususiyatlariga), mah- sul
firmaning  bozorda-  gi  siyosatiga  mos  keladigan  narxni  belgilash  usulini  tanlab  olish  narx  belgilash 
metodologiyasining muhim masalasidir. 
Biron-bir narx belgilash usuli yoki bir necha usul turli sabablarg
-
-  ment  va  sifat 
bir  xilligi  yoki  darajalanganligi,  hayotiy  siklining  bosqichi);  firma  narx 
ng 
rivojlanganligi,  vositachilar soni) ana shunday omillardir. Tovar, xizmat narxini belgilash jarayonida 
qilish  zarur.  Bunda  vaziyatga  qarab  omillarning  bir 
-  di,  qolganlari  (asosiy 
yoki  bu  omilga  (xara- 
-  lar) 
i munosabati bilan narx belgilashning tegishli muqobil usullari ajratiladi. 
-
-da,  ularni  quyidagi  asosiy  guruhlarga 

---

 
birlashtirish mumkin: 
 
narxlarni chiqimlar asosida belgilash; 
 
narxlarni talabga qarab belgilash; 
 
narxlarni raqobatga qarab belgilash. 
-jadvalda keltirilgan. 
Unda,  konkret  usullarning  tafsilotlariga  berilmasdan,  asosiy  narx  bel-  gilash  usullarining 
mohiyati  ochib  berilgan  va  u  yoki  bu  usulning  afzal-  liklari  va  kamchiliklari  haqida  xulosalar 
chiqarilgan,  Rossiya  bozorining  hozirgi  sharoitida  dasturiy  mahsulotlarga  narx  belgilash  uchun  bu 
 
jadvalda berilgan axborot, shuningdek, murakkab ilmiy-texni- kaviy mahsulot narxini belgilash usulini 
- 
konini 
beradi. 
- 
 
Tovarning bazaviy narxini belgilashga qaratilgan boshqaruv qaror- larining aksariyat qismi ancha 
 
 
tovarlarni  ishlab  chiqaruvchi  korxona  faoliyatining  eng  muhim  iqtisodiy  va  moliyaviy 
 
 
narx  belgilashni  boshqarish  tizimida  hal  qilinadigan  aksariyat  va-  zifalarning  optimallik 
 
 
-cha  qarorlar  tayyorlash, 
gi; 
 
chiqishi va shuning natijasida darhol nomatlub tamoyillaming oldini olish mumkin emasligi. 
Tovarlar narxining bazaviy darajasini belgilashda asosli qarorga kelish  uchun tegishli iqtisodiy-
tashkiliy model (ITM) taklif qilinadi. 
ITM tovarning bazaviy narxini belgilashning barcha prinsiplari va bosqichlari majmuyidan iborat 
 
belgilaydi. 
va  tashkiliy  ji
xizmatlari  faoliyatini  muvofiqlashti-  radigan  shaxs 
yoki bir guruh shaxslar tovarning bazaviy narxini bosh
 
Tovarning  bazaviy  narxi,  qoida  tariqasida,  qarorlar  qabul  qiladigan  shaxs  tomonidan  tanlab 
hisob-kitoblarni amalga oshirish natijasida belgilanadi. 
ITM  doirasida  qabul  qilinadigan  qarorlarning  markaziy  obyekti  bo-  zor  talablariga  va  korxona 
maqsadlariga juda yaxshi mos keladi
- rajatlar-
 
Ajratilgan asosiy maqsadlar va  ITM doirasida hal  qilinadigan vazi- falarga muvofiq modelning 
-rasm-da keltirilgan. 
 
dastlabki qoidalar qabul qilindi: 
 
narxlar dasturiy mahsulot sifatini umumiy tarzda baholash va is- 
 
belgilanadi; 
 
va  foydalanish 
qodir deb hisoblanadi; 
 
- 
narxlar  diapazoni),  ishlab  chiqaruvchi  fir

---

 
sifati va narx- 
 
zorda salmoqli  ulushga ega 
- 
narxini  belgi
 
5.3-
 
rasmda  tovarning  bazaviy  narxini  belgilashning  tavsiya  etiladi-gan  iqtisodiy-
tashkiliy modeli (ITM) keltirilgan. 
 
Nim
=
f(K
un
; Ki; Xi; Ui; IT,
un
; T, T
p
) 
Bunda N
im
 - ishlab chiqarilgan mahsulot (tovarning) bazaviy narxi; 
K
un
 - 
 
K
i
, ie[l, m] - ishlab chiqarilgan i-
-ning vektori; 
m - 
 
X
i
 - 
-mahsulotni olish va ishlatishga ketadigan xarajatlari; 
Ui - i-mahsulotning bozordagi ulushi 
IT,
un
  - 
mahsu-  lotni  ilgarilatish  va 
taqsimlash strategiyalarining umumlashgan baholari; 
T - mahsulot (tovar) tannarxi; 
T
p
  - 
narxning yuqori va quyi darajalari). 
 
Chizmaning  yuqori  qismida  ishlab  chiqariladigan  mahsulotni  joylash-tirish  asosida  oldindan 
-lovlariga  mosligi  nuqtayi  nazaridan  tekshirish  uchun 
 
Yuqorida taklif qilingan prinsipial chizmaga muvofiq, murakkab il- miy va texnikaviy tovarning 
bazaviy  narxini  belgilash  jarayonida  shu  to
nechta  varian-tini  hisoblab  chiqib,  shulardan  Internet-
roq mos keladiganini tanlab olish mumkin.