1-Mavzu eksprimental

Ehtiyoj va uning turlari

Ehtiyojlar — organizm, inson shaxsi, ijtimoiy guruh, umuman jamiyatning hayot faoliyatini saqlab turish uchun zarur boʻlgan narsalarga talab, muhtojlik. Nazariy va amaliy iqtisodiyotning fundamental kategoriyalaridan biri. E. subʼyekt bilan uning faoliyati oʻrtasidagi bogʻlanishlarni ifoda etadi va maqsadlar, mayllar, intilishlarda va pirovardida hattiharakatlar, feʼlatvorda yuzaga chiqadi. Faoliyat sohasiga qarab mehnatga, bilimga, muloqotlarga; obʼyektiga qarab moddiy, maʼnaviy; subʼyektiga koʻra yakka (shaxsiy), guruhiy, jamoaviy, ijtimoiy E. boʻlishi mumkin. E.ning umumiy qonuniyati — ularning umuman bevosita inson faoliyatiga, xususan, ijtimoiy ishlab chiqarish ga bogʻliq boʻlishidir. Ayni payda faollikka undovchi kuch boʻlgan E., oʻz navbatida, hayot sharoitlariga tanlama taʼsir koʻrsatadi, ularning oʻziga xos tomonlarini belgilaydi, u yoki bu faoliyat usullarini va E.ni qondiradigan predmetlar ishlab chiqarishni ragʻbatlantiradi. Mas, bir vaqtlar kishilarda avtomobilga paydo boʻlgan E. ularni yaratish yoʻlida izlanishlarning boshlanishiga sabab boʻldi, butun bir sanoat tarmogʻining paydo boʻlishiga olib keldi.

Tarixan E. oʻsib boradi, ular xilmaxil, oʻzgaruvchan, tuzilmaviy oʻzgarishlarga uchrab turadi. E. tizimida iqtisodiy ehtiyojlar asosiy oʻrinda turadi. Ularga birinchi navbatda, moddiyashyoviy E. (moddiy va maʼnaviy) — oziq-ovqat mahsulotlariga, kiyimkechak, axborot vositalari (gazeta, kitob va boshqalar)ga E., shuningdek, iqtisodiy E. tuzilmasida oliy oʻrinda turadigan mehnat qilish, taʼlim olish, sogʻliqni saqlash E.i kiradi.

Iqtisodiy E.ni ham ularni roʻyobga chiqaradigan subʼyektlariga qarab tasniflash mumkin (shaxsiy — yakka, jamoa va ijtimoiy — umumiy E.).

Bozor munosabatlari sharoitlarida iqtisodiy E. pul bilan vositalanadi va talab sifatida yuzaga chiqadi (qarang Talab va shaklif). Ishlab chiqarish va E. oʻrtasidagi teran ichki bogʻlanishlar ehtiyojlarning oʻsib borishi qonunida oʻz ifodasini topadi. Iqtisodiyotning butun tarixini eng oddiy E.dan tobora har tomonlama rivojlangan inson E.ining shakllanishiga oʻtish tarixi tarzida qarash mumkin

Bir ehtiyoj - inson hayoti uchun zarur bo'lgan narsa. Inson ehtiyojlarining turli turlari mavjud. Ularni hisobga olsak, unda hayotning o'zi imkonsiz bo'lganlar borligini ko'rish oson. Boshqalari juda muhim emas va ulardan osonlik bilan foydalanish mumkin. Bundan tashqari, barcha odamlar turli xil va ularning ehtiyojlari ham boshqacha. Shaxsiy ehtiyojlar turlarini bir necha tasniflash mavjud

Bu savolni birinchi bo'lib tushunadigan va insoniy ehtiyojlarning rolini aniqlash uchun Ibroh Maslou bo'ldi. U o'z ta'limotini «ehtiyojlarning ierarxik nazariyasi» deb atagan va piramid shaklida tasvirlangan. Psixolog konsepsiyaning ta'rifini berdi va ehtiyoj turlarini tasnifladi. U bu turlarni tuzib, ularni biologik (asosiy) va ma'naviy (ikkilamchi) dan ortib boradigan tartibda tashkil etgan.

1. 
   Birlamchi - bu tabiiy ehtiyojlar, ular fiziologik ehtiyojlarni (nafas olish, oziq-ovqat, uyqu)
   
2. 
   Ikkinchi darajali - ijtimoiy, ijtimoiy (sevgi, muloqot, do'stlik) va ma'naviy ehtiyojlar (o'z o'zini ifoda qilish, o'z-o'zini anglash).
   

Maslowning bu kabi ehtiyojlari bir-biri bilan bog'liq. Ikkinchi darajali ehtiyojlar qondirilsa, ikkilamchi ko'rinishi mumkin. Ya'ni, agar uning ruhiy ehtiyojlari rivojlanmagan bo'lsa, odam ruhiy rejada rivojlana olmaydi.

Keyinchalik tasniflash birinchi versiyaga asoslangan, ammo biroz yaxshilandi. Ushbu tasnifga ko'ra, psixologiyada quyidagi turdagi ehtiyojlar aniqlandi:

1. 
   Organik - shaxsning rivojlanishi va o'zini saqlab qolish bilan bog'liq. Ular kislorod, suv, oziq-ovqat kabi juda ko'p ehtiyojni o'z ichiga oladi. Bu ehtiyoj nafaqat odamlarda, balki hayvonlarda ham mavjud.
   
2.