1.Mavzu: Eksperimental psixologiyaning paydo bo'lishi uchun zarur shart-sharoitlar (2 soat) REJA: 1. Eksperimental psixologiya fanining predmeti, maqsad va vazifalari.
2. Fiziologik psixologiyaning fan sifatida shakllanishi
3. Bilish jarayonlarni ekspierimental tarzida taxlil etish.
____________________________------
Pozitivizm asoschisi O. Kant XIX asr o’rtalarida inson bilimi rivojlanishi haqidagi ta’limotni taklif qildi. U bilimning uchta ketma-ket bir-birini almashtiradigan shakllarini qarab chiqqan.
1) diniy urf – odatlar va individual ishonishga asoslangan,
2) falsafiy – u yoki bu ta’limot muallifining intuitsiyasiga, o’z ma’nosi jihatidan oqilona va aqliy ko’rinishga asoslangan.
3) Pozitiv-maqsadli kuzatish va eksperiment yo’lida faktlarni eslab qolishga asoslangan ilmiy bilim.
«Psixologiya» -.
Birinchidan, odamlarning «psixika» haqidagi kundalik bilimlari tuzilmasi kabi boshqa odamlarning xatti-harakati o’zining va boshqalarning ruhiy hayoti rivojlanishining asosi va qonuniyatlari bo’lgan psixologiya. Bu «kundalik psixologiya» bugungi kunda ilmiy psixologiya tarmoqlaridan birining kuzatish predmeti bo’lib qoldi
Ikkinchidan «falsafay psixologiya» ham mavjud bo’lib, psixik reallik tabiati haqida savol eng asosiy hisoblanadiFalsafiy psixologiya» doirasi ichida hozirgi kunda psixika yoki uning alohida tuzilishlari ostidagi modellari yaratilayapti
psixologiya» atamasi XIX asrda paydo bo’lgan fanni ba’zida o’zini-o’zi boshqaradigan reallik, moddiy asosi bo’lgan, ya’ni aks ettiruvchi va inson xatti-harakatini boshlab turuvchi mexanizmi va atroflicha metod bilan tekshirilgan psixika to’grisidagi fandir
Eksperimental psixologiya turli xil psixik vaziyatlarni eksperimental metodlar yordamida tadqiq qilishni o’rganadi. Psixologiyaning eksperimental deb atalishiga uning metodi sabab bo’lgan. Agar falsafa umuman olganda tabiat qonunlarini o’rgansa, eksperimental psixologiya esa fan sohasida hayvon va insonning xususiyatlarini anglab olishga yordam beradi.
Eksperimental psixologiya fani sohasidagi bilimlar, ilmiy xulosalar nafaqat eksperiment, balki kuzatish, so’roq va boshqa metodlar yordamida to’plangan
Psixologiya fanining falsafa ichidan ajralib chiqishiga ikkita asosiy omil sabab bo’lgan:
Psixologiya ilmiy muammolarga boyib borishi va yaqin istiqbollarning vujudga kelishi.
Psixolog olimlarning tadqiqot olib borishi uchun yangi vositalar paydo bo’lishi.
Eksperimental psixologiyaning maqsadi psixologik eksperiment o’tkazishning malaka va ko’nikmalarini paydo qilish va rivojlantirishdan iborat.
Eksperimental psixologiyaning vazifalari:
Psixologiya fanida eksperiment o’tkazishning qonunlari, tartibi va printsipi bilan tanishtirish
Turli metodikalar yordamida shaxsning psixik jarayonlari, holatlari va psixomotorikani o’rganish
Ilmiy psixofiziologiyaning asoschisi - buyuk rus olimi Ivan Mixaylovich Sechenov. U miya faoliyatining barcha shakllarining asosini tashkil etadigan markaziy asab tizimini o'rganish sohasidagi fundamental kashfiyotlarga tegishli. 1863 yilda Sechenov markaziy inhibisyon fenomeni kashf
XIX asr o'rtalarida. Londonda ishlagan Shotlandiya shifokori Marshall Xoll (1790-857) va Parijdagi Frantsuz kollejining tabiiy fanlar professori Per Florentsiya (1794-1867) miyaning funktsiyalarini o'rganib, miyani muayyan qismining funktsiyasi bu joyni yo'q qilish yoki yo'q qilish yo'li bilan o'rnatilsa keyinchalik hayvonlarning xatti-harakatlaridagi o'zgarishlarni kuzatish bilan ehtiyot qismlar.
1861 yilda frantsuz jarrohi Pol Brokka (18241880) klinik usulni taklif qildi: marhum miyasini ochadi va bemorning hayotidagi anomal xatti-harakatlar uchun javobgar deb hisoblanadigan shikastlanish joyini qidiradi. Shunday qilib, Broka miya yarim korteksining frontal girusining "nutq markazini" ochdi, u odamda shikastlangan bo'lib, hayot davomida aniq gapirishga qodir edi.
1870 yilda Gustav Fritsch va Eduard Xitzing birinchi marta miya yarim korteksini elektr stimulyatsiyasi usulini qo'lladilar (ular quyonlar va itlar bilan tajriba o'tkazdilar).
Nemis fizigi va fiziologi German Xelmxolts (1821-1894) asab impulslarining tezligini o'lchashdan ko'rish va eshitish sohalarini o'rganishga o'tkazdi va shu paytgacha noma'lum hududda bir oyoq bo'lib qoldi, keyinchalik bu hislar psixologiyasi deb ataladi.
18-asr oxiri - XIX asr boshlarida Evropa fiziologlari 1879 yilda hissiy organlarning fiziologiyasi sohasidagi ishlar dunyodagi birinchi eksperimental ilmiy psixologik laboratoriyaning paydo bo'lishini kutgan. Ko'plab taniqli fiziologlar psixologiyaning rivojlanishiga katta hissa qo'shdilar. Shu munosabat bilan biz bir nechta taniqli ismlar va misollar keltiramiz.
Ingliz fiziologi Bell (1774-1842) sezgilar va tasvirlarning anatomik tuzilish va sezgilarning ishlashiga bog'liqligini isbotladi. U refleks yoyi kontseptsiyasining poydevorini qo'yib, xatti-harakatlarning refleks mexanizmini ishlab chiquvchilaridan biri edi. Chex fiziologi (shuningdek biolog va evangelist) J. Purkin (1787-1869) markaziy va periferik ko'rishning fiziologik yo'naltirilgan nazariyasini yaratdi.
Nemis fiziologi I. Myuller (1801-1858) fiziologik ma'lumotlarga asoslanib, aqliy jarayonlar va hodisalarni, shu jumladan idrok, xotira, fikrlash, temperament va tushlarni miya faoliyati bilan tushuntirishga harakat qildi. Ushbu tushuncha psixika doktrinasini faqat ruhning falsafiy, spekulyativ ilm-fan tomonidan taqdim etilgan bir paytda paydo bo'ldi, unda anatomiya va fiziologiya deyarli tilga olinmagan va ko'plab ruhiy hodisalar psixologlar ishida miya faoliyati bilan bevosita bog'liq bo'lmagan.
